اپل واچ سری 4 و توانایی ثبت ECG؛ آیا باید ادعاهای اپل را باور کنیم؟

آیا اپل واچ سری 4 می‌تواند دستگاه‌‌های پزشکی گران‌قیمتِ ثبت‌کننده‌ی نوار قلب را به‌ چالش بکشد؟ زومیت در مقاله‌ی پیش‌رو سعی می‌کند به‌ این سؤال پاسخ دهد.

رویدادی که افراد بسیاری منتظر آن بودند، سرانجام توسط اپل برگزار شد. اهالی کوپرتینو، ۲۱ شهریورماه امسال ساعت ۲۱:۳۰ به‌ وقت تهران، همایش ویژه‌ای را در آمفی‌تئاتر استیو جابز واقع در اپل پارک برگزار کردند و طی آن ضمن رونمایی از آیفون Xs Max، آیفون Xs و آیفون Xr، از نسل جدید ساعت‌های هوشمند خود نیز پرده‌برداری کردند.

مجموعه‌ ساعت‌های اپل واچ، به‌خودی خود یکی از بهترین‌های گجت‌های مرتبط با سلامتی هستند و کاربران می‌توانند با تهیه‌ی آن‌ها، به ویژگی‌های کاربردی و جالبی دسترسی داشته باشند. از زمان عرضه‌ی رسمی نخستین مدل این ساعت‌ها در سال ۲۰۱۵، اپل همواره سعی کرده آن‌ها را نسل به نسل بهبود دهد و با قرار دادن ویژگی‌های جدید، کاربران را به‌ خرید آن‌ها ترغیب کند.

Apple Watch Series 4 بیانگر جدیدترین جاه‌طلبی اپل در زمینه‌ی ساعت‌های هوشمند است که این‌بار پا را فراتر گذاشته و در کنار ویژگی‌های کاربردی قبلی، توانایی ثبت نوار قلب را هم دارد. اگر نظاره‌گر کنفرانس اپل بودید، قطعا می‌دانید که این شرکت مانور ویژه‌ای روی این قابلیت داد و برای بزرگ جلوه‌دادن آن آیور بنجمامین، رئیس انجمن قلب آمریکا (AHA) را هم دعوت کرد تا به‌ سخنرانی کوتاهی در این رابطه بپردازد.

به‌طور حتم همه قبول دارند که اپل واچ سری ۴ ساعتی بسیار کاربردی است؛ کسی نمی‌تواند این موضوع را کتمان کند. اما سوال اینجا است که آیا این ساعت -آنطور که اپل ادعا کرد- توان بالایی در ثبت نوار قلب دارد؟ آیا می‌توان به اطلاعاتی که سری ۴ در مورد قلب ارائه می‌دهد، اعتماد کرد؟ آیا اپل می‌تواند با این ساعت، دستگاه‌های گران‌قیمت و پیشرفته‌ی الکتروکاردیوگراف را به‌چالش بکشد یا حداقل، عملکردی نزدیک به آن‌ها داشته باشد؟

برای گرفتن جواب این سوالات، لازم است پیش از هر چیز، با ساز و کار دستگاه الکتروکاردیوگراف و پروسه‌ی ثبت نوار قلب آشنا شویم.

آشنایی با چند عبارت مهم

از آنجایی که عبارت‌های مربوط به روند ثبت نوار قلب، شباهت‌های زیادی دارند؛ اغلبِ افرادی که برای نخستین‌بار با آن‌ها رو‌به‌رو می‌شوند، ممکن است نتوانند آن‌ها را از هم تمیز دهند.

عبارت اول مورد بحث ما، نوار قلب یا همان الکتروکاردیوگرام است که اغلب آن را با نام ECG (و در برخی‌جاها EKG) می‌شناسیم. الکتروکاردیوگرام در حقیقت یک منحنی مخصوص است که پتانسیل الکتریکی ناشی از تحریک عضله‌ی قلب را به‌ تصویر می‌کشد و پزشک متخصص می‌تواند با نگاهی دقیق به آن، انواع بیماری‌های قلبی را تشخیص دهد.

عبارت دوم، الکتروکاردیوگراف است که در واقع دستگاهی شامل تعدادی الکترود ویژه است و می‌تواند پیام‌های الکتریکیِ ساطع‌شده از قلب را تقویت و ثبت کند و در قالب نمودار ECG به‌ نمایش بگذارد. در ادامه‌ی مقاله، بیشتر با سازوکار این دستگاه آشنا خواهیم شد.

عبارت آخر، الکتروکاردیوگرافی (قلب‌نگاری) است که احتمالا خودتان تاکنون مفهومش را حدس زده‌اید؛ الکتروکاردیوگرافی به‌روند ثبت نوار قلب گفته می‌شود.

سازوکار الکتروکاردیوگراف و پروسه‌ی ثبت نوار قلب

روند ثبت الکتروکاردیوگرام پیچیدگی‌های بسیاری دارد که بررسی جزء به‌ جزء آن از حوصله‌ی این مقاله خارج است؛ با این‌حال می‌توان توضیحاتی را در مورد روند کلی این فرآیندِ مهم، ارائه کرد. در حالت کلی و به‌ زبان ساده، دانستن این نکته لازم است که برای ثبت نوار قلب، از لیدهای به‌خصوصی استفاده می‌شود که هر کدام از آن‌ها باید به بخشی از بدن متصل شوند تا امواج الکتریکی قلب را ثبت کنند و دستگاه، آن‌ها را به‌شکل نوار قلب نشان دهد.

به‌طور کلی یک الکتروکاردیوگرام استاندارد دارای ۱۲ لید است که البته گاهی اوقات از لیدهای دیگری هم استفاده می‌شود (که استاندارد نیستند؛ برای مثال ECG با ۱۵ لید)؛ به‌زبان ساده‌تر، این موضوع یعنی یک نوار قلب استاندارد، امواج الکتریکی قلب را از ۱۲ زاویه‌ی مختلف مورد بررسی قرار می‌دهد.

هر لید از دو قطب (منفی و مثبت) تشکیل شده است و محور هر کدام، از سمت الکترود منفی به سمت الکترود مثبت ترسیم می‌شود. گفتنی است که از ۱۲ لید، ۶ عدد مربوط به اندام‌ها و ۶ عدد مربوط به جلوی قلب است (لیدهای اندامی و لیدهای سینه‌ای)؛ ۶ لید اندامی خود شامل ۳ لید دوقطبی (به‌نام‌های D2 ،D1 و D3) و ۳ لید تک‌قطبی (به‌نام‌های AVL ،AVR و AVF) هستند. در ضمن، لیدهای سینه‌ای همگی تک‌قطبی‌اند.

برای گرفتن نوار قلب، باید هر کدام از لیدها به‌ مکان مشخصی از بدن متصل شوند. در لید D1، الکترود مثبت، دست چپ و الکترود منفی، دست راست است؛ در لید D2، الکترود مثبت، پای چپ و الکترود منفی، دست راست است؛ در لید D3، الکترود مثبت، پای چپ و الکترود منفی، دست چپ است. گفتنی است که این لیدها معمولا به مچِ دست و پا متصل می‌شوند، اما در صورت بستن آن‌ها روی بازوها و ران‌ها نیز مشکلی پیش نمی‌آید. بد نیست بدانید که برای حصول‌ اطمینان از اتصالِ درست لید‌های اندامی به قسمت‌های تعیین‌شده، از الگوی «قم‌سز» استفاده می‌شود: لید قرمز به مچ دست راست، لید مشکی به مچ پای راست، لید سبز به مچ پای چپ و لید زرد به مچ دست چپ متصل می‌شوند.

همان‌طور که بالاتر ذکر کردیم، لیدهای اندامی تک‌قطبی شامل ۳ مورد هستند؛ لید تقویت‌شده‌ی دست راست یا AVR، لید تقویت‌شده‌ی دست چپ یا AVL و لید تقویت‌شده‌ی پای چپ یا AVF (به‌دلیل پیچیدگی اطلاعات مربوط به این لیدها، از ارائه‌ی توضیحات در مورد آن‌ها خودداری می‌کنیم؛ با این‌حال شما می‌توانید با مراجعه به کتاب The ECG Made Easy اثر جان همپتون، اطلاعات بیشتری را در رابطه با آن، کسب کنید).

۶ لید باقی‌مانده، لیدهای سینه‌ای (جلوی قلبی) به‌حساب می‌آیند که از V1 تا V6 نام‌گذاری می‌شوند و از نوع تک‌قطبی هستند. گفتنی است که پزشکان لیدهای V1 و V2 را در چهارمین فضای بین‌دنده‌ای (به‌ترتیب در سمت راست و چپ استخوان جناغ)، لید V3 را بین لیدهای V2 و V4 و لیدهای V5 ،V4 و V6 را در پنجمین فضای بین‌دنده‌ای (به‌ترتیب روی خط میان‌ترقوه‌ای، خط قدامی زیر بغل و خط میانی زیربغل) قرار می‌دهند.

البته گاهی در الکتروکاردیوگرافی، در برخی شرایط خاص، از لیدهای دیگری نیز استفاده می‌شود. بدین صورت که هرچه از لید V6 به‌سمت پشت برویم، لیدهای V8 ،V7 و V9 را خواهیم داشت که در پنجمین فضای بین دنده‌ای (به‌ترتیب روی خط خلفی زیر بغل، خط خلفی استخوان کتف و لبه‌ی سمت چپ ستون مهره‌ها در جدار خلفی قفسه‌ی سینه) قرار می‌گیرند.

با مطالعه‌ی چند پاراگراف بالا، قطعا متوجه شده‌اید که در بیمارستان‌ها، به‌منظور ثبت نوار قلب بیمار، چه روند پیچیده و مهمی طی می‌شود. با همه‌ی این‌ها، فراموش نکنید که ما تنها اشاره‌ی مختصری به روند ثبت الکتروکاردیوگرام داشتیم و این کار در عمل، بسیار پیچیده‌تر از آن است که به‌نظر می‌رسد.

ساعت اپل چه حرف‌هایی برای گفتن دارد؟

یکی از مهم‌ترین بخش‌های کنفرانس امسال اپل، به ساعت اپل واچ سری ۴ و به‌طور خاص‌تر، به معرفی ویژگی ثبت نوار قلب آن اختصاص داشت. اپل اعلام کرده که با اضافه‌کردن الکترودهایی به کریستال یاقوت کبودِ پشتی و اهرم کناری (یا همان Digital Crown) توانایی ثبت نوار قلب را به ساعت جدیدش اضافه کرده است.

سنسور قلب اپتیکال، یکی از مهم‌ترین بخش‌های اپل واچ است و به‌ کاربر امکان می‌دهد که میزان کالری سوزانده‌شده و ضربان استراحت قلب (RHR) را اندازه بگیرد و حتی از ضربان خارج از حد معمول (بیش از حد زیاد یا بیش از حد کم) مطلع شود.

اپل واچ جدید، چهارمین نسل از ساعت‌های هوشمند اپل است و طی سه‌ نسل گذشته، به‌وضوح دیده‌ایم که این ساعت‌ها اهمیت ویژه‌ای برای سلامتی کاربرانشان قائل بوده‌اند. اپل واچ توانایی این را دارد که ضربان قلب شما را به‌صورت تمام‌وقت اندازه بگیرد و اگر متوجه شد که ضربان‌تان بیش از حد زیاد یا کم است، این موضوع را اطلاع می‌دهد. این‌ ویژگی‌ها باعث شده‌اند که اپل، از محصولش به‌عنوان «نگهبان هوشمند سلامتی کاربران» یاد کند.

اپل ثبت نوار قلب توسط سری ۴ را بسیار ساده‌تر از آنچه که هست، نشان داد. اگر باری دیگر نگاهی به ویدیوی رویداد ۲۱ شهریور بیاندازید و به‌دقت حرف‌های جف ویلیامز (مدیر عملیاتی اپل) را گوش کنید، به این موضوع پی می‌برید. وی در بخشی از صحبت‌هایش می‌گوید «به‌لطف اپل واچ سری ۴، می‌توانید در هر زمان و هر مکان که بخواهید، نوار قلب خود را از روی مچ‌تان ثبت کنید؛ کافی است به‌سادگی اپلیکیشن مربوطه را باز کنید و انگشت خود را روی Digital Crown قرار دهید».

ویلیامز ادامه می‌دهد:

برای فهمیدن روند ثبت ECG توسط اپل واچ جدید، بهتر است نگاهی نزدیک‌تر به آن بیاندازیم. الکترودهای قرارداده‌شده در کریستال پشتی و دیجیتال کرون، می‌توانند امواج الکتریکی ناشی از ضربان قلب را تشخیص دهند و این امواج را به‌سمت تراشه‌ی S4 هدایت کنند. این تراشه‌، امواج یادشده را به سیگنال‌های خاصی تبدیل می‌کند؛ تمام این پروسه، از ابتدا تا انتها، ۳۰ ثانیه به‌طول می‌انجامد.

در کنار این قابلیت، شما می‌توانید به‌ نمودار مربوط به ریتم قلبی خودتان هم دسترسی پیدا کنید. اگر قلب شما با ریتمی نرمال در حال تپش باشد، اپلیکیشن ECG، آن ریتم را تحت عنوان «ریتم سینوسی» (یا همان ریتم طبیعی قلب) طبقه‌بندی خواهد کرد. این اپلیکیشن در کنار موارد یادشده، توانایی تشخیص فیبریلاسیون دهلیزی (AFib) را هم دارد. تمامی اطلاعات ثبت‌شده در این پروسه، در قالب یک فایل PDF از طریق اپلیکیشن Health در دسترس خواهند بود و شما می‌توانید آن را با دکتر خود به‌اشتراک بگذارید. حال دکتر شما به یک عکس پرجزئیات از ریتم قلبی‌تان دسترسی دارد؛ عکسی که تنها در کلینیک‌های پزشکی می‌توان نمونه‌ی آن را تهیه کرد.

توانایی اپل واچ سری ۴ برای تشخیص AFib، در نگاه اول تحسین‌برانگیز است؛ فیبریلاسیون دهلیزی شایع‌ترین نوع آریتمی قلبی است که با کاهش حرکت خون در دهلیزها، سبب تشکیل لخته و رها‌شدن آمبولی در گردش خون و بروز سکته‌ی مغزی و حتی آمبولی ریه می‌شود. از این جهت، این بیماری اهمیت بسیار زیادی دارد و افراد بسیاری بدون اینکه بدانند، به آن مبتلا هستند. اهالی کوپرتینو مدعی هستند که به کمک ساعت جدیدشان می‌توانیم در هر زمانی، از داشتن نشانه‌های مربوط به این بیماری مطلع شویم. نباید فراموش کنیم که به‌طور معمول برای تشخیص این بیماری، به یک الکتروکاردیوگرام دقیق و قابل‌اتکا نیاز داریم؛ در غیر این‌صورت، ممکن است افرادی که در واقعیت دچار این بیماری نیستند، به‌ اشتباه فکر کنند که به آن مبتلا هستند؛ این موضوع بی‌شک می‌تواند عواقب بسیار ناخوشایندی به‌دنبال داشته باشد. با همه‌ی این‌ها، خاطرنشان می‌کنیم که اپل هیچ‌گاه نگفته این ساعت می‌تواند به‌طور دقیق این بیماری را تشخیص دهد؛ اپل واچ سری ۴ در واقع با بررسی ECG، نشانه‌های احتمالی این بیماری را پیدا می‌کند و به‌ شما اطلاع می‌دهد تا به پزشک متخصص رجوع کنید. این قابلیت اپل واچ، از این جهت، کاربردی و مفید است.

مورد مهم دیگری که بالاتر به‌آن اشاره کردیم، توانایی ثبت ریتم سینوسی قلب توسط اپل واچ سری ۴ است؛ سوال اینجا است که این ساعت چگونه به‌کمک یک لید روی مچ دست، چنین کاری را انجام می‌دهد؟ درحالی که به‌طور معمول برای ثبت ریتم سینوسی توسط الکتروکاردیوگراف، به بیش از یک لید نیاز داریم.

اپل مدعی شده است که توانسته تاییدیه‌ی سازمان غذا و داروی آمریکا (FDA) را نیز برای ساعت جدیدش دریافت کند. این موضوع به‌خودیِ خود عالی است و قدم رو‌به‌جلوی مهمی برای این شرکت به‌حساب می‌آید. با این‌حال، مورد مهمی که احتمالا از آن خبر ندارید، این است که FDA پس از رویداد اپل، بیانیه‌ی ویژه‌ای را منتشر کرد که یکی از مهم‌ترین بخش‌های آن را در ادامه می‌‌خوانیم:

اپلیکیشن ECG برای افراد زیر ۲۲ سال یا افرادی که بیماری قلبی شناخته‌شده‌ای دارند، کاربرد خاصی ندارد. به‌علاوه، این اپلیکیشن قرار نیست پس از هر بار شناسایی ریتم نامنظم قلب (احتمال بروز AFib) فورا با نوتیفیکیشن به‌شما اطلاع دهد؛ این یعنی نبود نوتیفیکیشن بدین معنی نیست که شما در آن لحظه، دچار آریتمی قلبی نیستید.

همانطور که شرح دادیم، پروسه‌ی ثبت نوار قلب، بسیار دقیق و پیچیده است و توسط دستگاه‌هایی گران‌قیمت در شرایطی ویژه انجام می‌پذیرد. Apple این پروسه را بسیار ساده‌تر از واقعیت جلوه داده و چنین حرکتی بیشتر شبیه یک کار تبلیغاتی به‌نظر می‌رسد. صرف‌نظر از تمامی بدی‌هایی که بررسی ۲۴ ساعته‌ی ECG می‌تواند برای بیمار به‌همراه داشته باشد، ذکر این موضوع حائز اهمیت است که به‌طور حتم یک ساعت مچی هوشمند، نمی‌تواند ،حداقل در زمینه‌ی ثبت الکتروکاردیوگرام، نتایجِ قابل‌استنادی ارائه دهد.

اپل واچ سری ۴ در حالت کلی دستگاه فوق‌العاده‌ای است. قابلیت‌هایی که این ساعت برای سلامتی ارائه می‌دهد، در نوع خود مثال‌زدنی هستند و آن را به محصولی پر کاربرد تبدیل کرده‌اند. کسی نمی‌تواند مفید بودن توانایی تشخیص AFib، گرفتن ضربان قلب و سقوط از ارتفاع را زیر سوال ببرد؛ اما آیا می‌توان چنین ادعایی را نیز در مورد توانایی این ساعت برای ثبت نوار قلب داشت؟ اضافه‌کردن قابلیت ثبت ECG به اپل واچ، منطقی و حساب‌شده بوده یا اقدامی اضافه و تا حدی نادرست؟ پاسخ این سوالات را به‌خودتان می‌سپاریم.