گزارش نگران‌کننده‌ اخیر و برنامه برای جهان بدون دی اکسید کربن

با  انتشار گزارشی قابل‌پیش‌بینی از سوی صاحب نظران مسائل تغییرات اقلیمی، بحث‌‌هایی تازه آغاز شده که مفهوم «بودجه‌‌ی کربنی» واقعا چه فایده‌ای دارد.

مفهوم بودجه‌‌ی کربنی به میزان دی اکسید کربنی اشاره دارد که تا پیش از رسیدن دمای جهان به آستانه‌ی مجاز می‌‌توان در اتمسفر منتشر کرد. ایده‌ی اصلی این است که با آگاه کردن رهبران جهان راجع به میزان کل کربن قابل انتشار، می‌توان به‌‌گونه‌‌ای به سیاست‌‌گذاری‌‌ها کمک کرد تا جهان هرگز از حد آستانه‌ی مجاز برای کربن عبور نکند و همچنین دانشمندان به‌‌کمک این مفهوم خواهند توانست سرعت نزدیک شدن به این حد آستانه را بسنجند.

با این حال، برخی از کارشناسان عقیده دارند با اینکه تعریف بودجه‌‌‌‌‌‌ی کربنی از لحاظ علمی مفید است؛ اما از دیدگاه سیاست‌‌گذاری، کارایی خوبی ندارد.

آنها بر این باورند که جامعه‌ی جهانی باید توجه خود را از روی میزان کربن قابل انتشار بردارد و به‌‌جای آن بر ایجاد یک برنامه‌ی زمانی مستحکم برای حرکت به‌سوی جهانی بدون انتشار کربن متمرکز شود. این اظهارات به‌معنای عبور از ضوابط فعلی توافق‌‌نامه پاریس است که در آن یک نقطه‌ی هدف مشخص برای دمای جهان تعریف شده؛ اما هیچگونه برنامه‌‌ی زمانی خاص برای کاهش میزان انتشار در آن قید نشده است.

گزارش جدیدی که یکشنبه‌‌‌‌ی گذشته از سوی مجمع بین المللی تغییرات اقلیمی (IPCC) منتشر شد، توضیح می‌‌دهد که برای جلوگیری از گرم شدن زمین به میزانی بیش از ۱/۵ درجه سانتیگراد (نسبت به دوران قبل از انقلاب صنعتی)، چه اقداماتی باید انجام گیرد. یکی از سوالات کلیدی مطرح در آن زمان، این بود که آیا اصلا رسیدن به چنین نقطه هدفی، هنوز هم امکان‌‌پذیر است یا خیر. کما اینکه در سال‌‌های گذشته برخی از کارشناسان به این باور رسیده بودند که عبور جهان از آستانه‌ی ۱/۵ درجه‌‌ای دیگر اجتناب‌‌نا‌‌پذیر شده است.

گزارش نهایی نشان می‌‌دهد که از لحاط تکنیکی، رسیدن به نقطه‌ی هدف ۱/۵ درجه‌‌ای امکان‌‌پذیر است، اما این امر مستلزم آن است که جوامع به‌صورت مشترک و طی بازه‌‌ی زمانی ۳۰ سال، میزان انتشار کربن خود را به صفر برسانند. امری که وقوع آن، چالشی بزرگ برای جهان محسوب خواهد شد. البته نگارندگان گزارش نیز در جریان یک کنفرانس مطبوعاتی اعلام کردند که مسلما وضع سیاست‌‌های لازم برای تحقق این امر ، موضوعی است در حوزه اختیارات دولت‌ها قرار می‌گیرد.

Valérie Masson-Delmotte از اعضای کارگروه شماره یک IPCC و از نگارندگان این گزارش گفت:

نشانه‌‌هایی مبنی بر آغاز روند کاهش انتشار دیده می‌‌شود؛ اما برای موفقیت، نیازی مبرم به شتاب بخشیدن به آن است.

در گزارش قبلی این مجمع که در سال ۲۰۱۴ منتشر شده بود، این مجمع پیش‌‌بینی کرد که هنوز ظرفیت انتشار حدود یک تریلیون تن CO2، پیش از رسیدن به آستانه‌ی مجاز ۲ درجه‌‌ای دما، وجود دارد (در آن زمان، نقطه هدف اصلی برای تغییرات اقلیمی، ۲ درجه‌ی سانتیگراد تعیین شده بود). طی سال‌‌های منتهی به تاریخ انتشار آخرین گزارش، مطالعات زیادی به‌صورت مستقل و با هدف محاسبه‌ی میزان بودجه‌‌ی کربنی مجاز (برای دو نقطه‌ی هدف ۱/۵ و ۲ درجه‌‌ای) انجام شد که نتیجه‌ی برخی از این مطالعات به اعدادی بزرگتر و برخی به اعدادی کوچکتر برای بودجه‌ی کربنی منتهی شد.

تا به امروز، هیچگونه اجماعی بر سر میزان نهایی بودجه‌‌ی کربنی حاصل نشده است، و این خود بدان معنی است که طبق روند فعلی انتشار کربن، هنوز نمی‌‌دانیم تا عبور از نقطه‌ی هدف توافق پاریس، چه مقدار زمان برایمان باقی مانده است.

گزارش جدید IPCC، بر نبود این قطعیت، تاکید می‌‌کند.در حال حاضر نسخه‌‌ای از پیش‌نویس این گزارش منتشر شده و برپایه‌ی آن، برای رسیدن به نقطه‌ی هدف ۱/۵ درجه‌‌ای با شانس موفقیت ۵۰ درصد، میزان انتشار دی اکسید کربن نباید از ۵۸۰ میلیارد تن تجاوز کند. حتی ذکر شده است که برای رسیدن به یک بودجه‌‌ی کربنی کمتر در این نقطه هدف با شانس موفقیت نزدیک به ۶۶ درصد، احتمالا دیگر دیر شده است.

نگارندگان گزارش گفته‌اند در نسخه‌ی نهایی، میزان بودجه‌‌ی کربنی به کمک روش‌‌های به‌روزرسانی‌شده‌‌ای محاسبه خواهد شد که احتمالا به مقداری بزرگتر از اعداد فعلی منتهی خواهد شد. با این حال، بسته به اینکه از چه روشی برای محاسبه‌ی میانگین دمای جهان استفاده شود، این بودجه‌‌ی کربنی می‌‌تواند عددی بین ۵۸۰ الی ۷۷۰ میلیارد تن (با شانس موفقیت ۵۰ درصد) باشد.

حال چنانچه بخواهیم شانس موفقیت را تا حدود ۶۶ درصد بالا ببریم، میزان بودجه‌‌ی کربنی به عددی بین ۴۲۰ الی ۵۷۰ میلیارد تن خواهد رسید.

این مقدار بودجه‌‌ی کربنی اندکی بیشتر از آن چیزی است که از محاسبات گزارش قبلی انتظار می‌‌رفت. اما این ارقام، قطعی نیستند. همانطور که گزارش هم اشاره می‌‌کند، به‌علت وجود شکاف در درک علمی بازخوردها و پاسخ‌‌های سیستم اقلیمی، هیچگونه قطعیتی در تعیین مقدار بودجه‌‌ی کربنی وجود ندارد.

در مجموع می توان گفت بودجه‌‌ی کربنی یک مفهوم گیج‌‌کننده است که هنوز دانشمندان در حال اصلاح و بازبینی آن هستند. Oliver Geden، کارشناس اقلیمی در بنیاد امور امنیتی و بین‌‌المللی آلمان بر این باور است که تجدیدنظر در میزان بودجه‌‌ی‌‌کربنی، موجی از مناقشات را بین دانشمندان بر سر روش‌‌ محاسبه آن ایجاد خواهد کرد. این موضوعی است که در گزارش بعدی مجمع باید مجددا مطرح شود.

او و سایر کارشناسان طی گزارشی ابراز کرده‌‌اند که بودجه‌‌ی کربنی، ملاک مناسبی برای سیاست‌‌گذاران نیست؛ زیرا مفهومی گمراه‌‌کننده است، در معرض اصلاح و بازبینی مداوم قرار دارد و ممکن است این تصور غلط را در ذهن رهبران جهان ایجاد کند که هنوز زمان زیادی را برای ادامه دادن به انتشار دی اکسید کربن در اختیار دارند.

در نتیجه، برخی از کارشناسان حوزه‌ی مسائل اقلیمی، به‌نوعی متفاوت از نقطه‌ی هدف برای جهان روی آورده‌‌اند؛ چیزی که تنها شامل یک دما نباشد، بلکه فارغ از تمام مباحث بر سر میزان دقیق بودجه‌‌ی کربنی، دربرگیرنده‌‌ی یک برنامه زمانی مستحکم برای رسیدن به انتشار کربن صفر باشد.

گزارش جدید مجمع نیز چنین رویکردی را در پیش گرفته است. در این گزارش، ضمن مطرح شدن مباحث مربوط به بودجه‌‌ی کربنی، اظهار شده است که فارغ از چند و چون آن، برای رسیدن به نقطه‌ی هدف ۱/۵ درجه‌‌ای، نیاز است که تا سال ۲۰۵۰ میزان خالص انتشار کربن به صفر برسد. این برنامه‌‌ی زمانی باید به حدی مستحکم طراحی شود که با هر میزان بودجه‌‌ی کربنی قابل تصور در نقطه هدف ۱/۵ درجه‌‌ای، کارایی خود را حفظ کند.

Masson-Delmotte در این رابطه می‌‌گوید:

چنانچه ما در مورد محدودسازی گرمایش جهانی به ۱/۵ درجه سانتیگراد واقعا مصمم هستیم، کلید اصلی موفقیت در این است که بتوانیم تا سال ۲۰۵۰، میزان انتشار دی اکسید کربن را به صفر برسانیم. این مهم‌ترین دستاورد این گزارش است.

گلن پیترز، مدیر بخش پژوهشی در مرکز بین‌‌المللی پژوهش‌های اقلیمی و محیطی نروژ، با بیان اینکه به‌روز‌‌رسانی بودجه‌‌ی کربنی بیشتر مورد توجه جامعه علمی است، اضافه می‌‌کند:

سرعت لازم برای کاهش انتشار کربن، زمان به صفر رسیدن آن و میزان انتشار منفی مورد نیاز، موضوعاتی هستند که واقعا اهمیت دارند. راهکارهای ارائه‌شده در گزارش، با به‌روزرسانی بودجه‌‌ی کربنی، دستخوش تغییر نخواهند شد، چراکه محاسبات مرتبط با آن، در زمانی پیش از بازبینی بودجه‌‌ی کربنی انجام گرفته است.

حتی رسیدن به هدف انتشار خالص صفر نیز با چالش‌‌های خاص خود همراه است. گزارش تازه، بیان می‌‌کند که دستیابی به انتشار صفر تا سال ۲۰۵۰، به احتمال فراوان به استعمال تکنولوژی‌‌های انتشار منفی (نظیر جنگل‌‌کاری و دیگر تکنینک‌‌های جذب دی اکسید کربن) نیاز خواهد داشت. قطعا سرعت عمل رهبران جهان در کاهش میزان انتشار کربن خود در سال‌‌های آتی مشخص خواهد کرد که به چه حجم و اندازه‌‌ای از استعمال تکنولوژی‌‌های انتشار منفی در آینده نیاز خواهیم داشت. هرچند یکی از نگرانی‌‌های فعلی هم این است که کارایی برخی از روش‌‌های پیشنهادشده برای انتشار منفی، هنوز در مقیاس بزرگ اثبات نشده است.چنین ایده‌‌ای با توجه به اجلاس آتی رهبران جهان در لهستان، ممکن است با استقبال بیشتری روبرو شود، اجلاسی که قرار است در آن، دستورالعمل توافق‌‌نامه‌ی پاریس نهایی شود، به این معنی که دستورالعمل‌‌هایی در جهت برنامه اقدامات اقلیمی و نحوه‌ی گزارش پیشرفت به‌صورت جداگانه در اختیار کشورها قرار می‌گیرد.

بنا به توضیحات ارائه‌شده از سوی Geden، این گزارش در کنار آغاز سلسله مباحثی در رابطه با اهداف بلندمدت جدید، سیاست‌‌‌‌گذاران را مجبور به تفکر در مورد اهداف کوتاه‌‌مدت نیز خواهد کرد، چرا که گزارش در مسیر رسیدن به انتشار کربن صفر در سال ۲۰۵۰، خواستار کاهش قابل توجه انتشار کربن در کشورها تا سال ۲۰۳۰ نیز شده است.

او افزود:

تمام کشورهای صنعتی به‌همراه اقتصادهای نوظهور ملزم شده‌اند تا به شکل قابل ملاحظه‌‌ای در مسیر تقویت اهداف میان‌‌مدت اقلیمی، گام بردارند.

هدف انتشار خالص صفر، احتمالا در گزارش آتی مجمع بین‌‌المللی یا طی اجلاس بین‌‌المللی اعضا در ماه دسامبر مطرح خواهد شد و کارشناسان بر این باورند که این ایده از اولویت بالایی برخوردار خواهد بود.گلن پیترز در سرویس خبری E&E اظهار کرد:

ما قصد داریم پیش از رسیدن به پرتگاه، ترمز کنیم. پس به نظر می‌‌رسد پاسخ به اینکه به چه میزان باید پدال ترمز را فشرد، مهم‌تر از دانستن این باشد که چه زمانی قرار است به پرتگاه برسیم.