باید‌ها و نبایدها در طول موج‌های گرما

باوجود موج‌های گرما از ژاپن تا بریتانیا، الجزایر تا کالیفرنیا، هر شخصی تجربیات خود در مورد خنک ماندن را در اختیار شما قرار می‌دهد؛ اما کدام توصیه‌ها و نکات مبنای علمی دارند؟ در ادامه به بایدها و نبایدهای علمی در طول گرمای شدید اشاره شده است.

۱. نوشیدنی سرد یا داغ

در طول گرمای شدید نوشیدن مایعات به مقدار زیاد به کمک شما می‌آید. برای محافظت از کلیه‌ها لازم است آب بدن خود را حفظ کنید. بااین‌حال بر سر نوشیدن مایعات داغ و سرد اختلاف‌نظر وجود دارد. بر اساس یک فرضیه نوشیدنی داغ می‌تواند به‌صورت موقتی بدن شما را گرم کند. با خوردن نوشیدنی داغ فرآیند تعریق بدن افزایش پیدا می‌کند و احساس خنکی می‌کنید. بدن انسان می‌تواند در هر ساعت تا سقف دو لیتر عرق تولید کند این میزان تعریق می‌تواند دمای داخلی بدن را به مقدار قابل‌توجهی کاهش دهد.

اما درصورتی‌که آب دفع شده از تعریق را خیلی زود جایگزین نکنید، بدن دچار کمبود آب می‌شود؛ بنابراین توصیه می‌شود حتی‌الامکان از نوشیدنی‌های داغ صرف‌نظر کنید. برخی معتقدند نباید چای یا قهوه‌ بیش‌ازحد بنوشید زیرا کافئین موجود در این نوشیدنی‌ها بر کاهش آب بدن تأثیر می‌گذارند. بااین‌حال بر اساس شواهد اندک مقدار متوسط کافئین می‌تواند میزان ادرار را افزایش دهد. بر اساس بعضی پژوهش‌ها خوردن نوشیدنی‌های سرد در فصل گرم مؤثر است. در یک بررسی دمای بدن شرکت‌کنندگان پس از انجام تمرین‌های شدید در حین خوردن نوشیدنی‌های داغ و سرد اندازه‌گیری شد. بر اساس نتیجه‌ی به‌دست‌آمده، نوشیدنی‌های سرد در خنک‌سازی بدن تأثیر بیشتری داشتند.

اما مشکل احتمالی این داده‌ها روش اندازه‌گیری دما است. از دماسنج‌های مقعدی برای شرکت‌کنندگان استفاده شد. به نقل از اولی‌جی استادیار روانشناسی تنظیم حرارت در دانشگاه اوتاوا، مایعات سرد مستقیما وارد شکم می‌شوند که فاصله‌ی زیادی با حرارت‌سنج مقعدی ندارد. دما با ورود مایعات پائین‌ می‌رود. وقتی تیم پژوهشی اندازه‌گیری‌های هشت دماسنج در بخش‌های مختلف بدن را ثبت کردند، به این نتیجه رسیدند که نوشیدنی‌های داغ نقش بیشتری در خنک کردن بدن دارند زیرا فرآیند تعریق را افزایش می‌دهند.

_{نوشیدنی‌های داغ می‌توانند در فصل‌های گرم با افزایش تعریق، بدن شما را خنک کنند.}

بنابراین نوشیدنی‌های داغ از طریق افزایش تعریق بدن شما را بیشتر از نوشیدنی‌های سرد خنک می‌کنند؛ اما در شرایطی نوشیدنی‌های داغ نمی‌توانند بدن شما را خنک کنند: اگر رطوبت هوا بالا باشد تعداد زیادی لباس پوشیده باشید به‌طوری‌که عرق نتواند تبخیر شود. در این شرایط سعی کنید نوشیدنی سرد بخورید.

نتیجه: نوشیدنی‌های داغ سریع‌تر شما را خنک می‌کنند مگر این‌که رطوبت بالا باشد.

۲. استفاده از پنکه

باد پنکه حس آرامش‌‌بخشی را منتقل می‌کند. پنکه‌ها هوا را خنک نمی‌کنند. بلکه فقط هوا را برای ایجاد باد منتقل می‌کنند. برخورد باد پنکه به بدن باعث می‌شود با همرفت گرمایی پوست و تبخیر عرق‌ها دمای بدن کاهش پیدا کند و خنک شود. پنکه‌ها کاربرد گسترده‌ای دارند. برای مثال بر اساس یک گزارش سه بیمار که دچار گرمازدگی شده بودند با جریان روبه پائین باد از یک هلیکوپتر سبک، خنک شدند.

اما بر اساس شواهد کارایی پنکه در خنک‌سازی بدن متفاوت است. نویسنده‌های Cochrane Reviews به جست‌وجوی بهترین آزمایش‌ها می‌پردازند، آن‌ها را ارزیابی می‌کنند و سعی می‌کنند نتایجی را در مورد بازدهی روش‌های درمانی مختلف ارائه دهند. آن‌ها در سال ۲۰۱۲ به بررسی انواع پنکه‌ها پرداختند اما به دلیل عدم دسترسی به آزمایش‌های کنترل‌شده و تصادفی بررسی آن‌ها متوقف شد. بیشتر بررسی‌ها در این زمینه تجربی و عینی بوده‌اند. بر اساس برخی پژوهش‌ها پنکه در خنک کردن بدن مؤثر است بر اساس برخی دیگر اگر دمای بدن بسیار بالا باشد، پنکه مانع از خنک شدن بدن می‌شود.

به‌طورکلی، این تصور وجود دارد که پنکه‌ها تا دمای ۳۵ درجه‌ی سانتی‌گراد به خنک کردن بدن کمک می‌کنند (بر اساس بعضی بررسی‌های ۳۷ درجه یا بالاتر). علاوه بر این وزش باد داغ به بدن می‌تواند جذب گرما را افزایش دهد و منجر به گرمازدگی شود؛ بنابراین در صورت گرمای شدید پنکه حتی می‌تواند آب بدن را هم کاهش دهد. در صورت افزایش رطوبت، تأثیر پنکه‌ها کمتر خواهد شد. اگرچه هوا جابه‌جا می‌شود اما سرشار از نم و رطوبت است و تبخیر عرق دشوارتر می‌شود.

باوجود پیاده‌سازی آزمایش‌های کنترل شده اطمینان از تأثیر پنکه بر خنک‌سازی بدن دشوار است و طراحی چنین آزمایش‌هایی هم زیاد ساده نیست. با شروع موج گرما تمام امکانات باید برای پژوهشگرها آماده باشد. حتی، باید چند سال تا رسیدن به دمای مناسب منتظر بمانند. پنکه‌ها همیشه راه مطمئنی برای خنک کردن بدن نیستند. در طول موج گرمایی ۱۹۹۹ در سینسیناتی، ۱۷ نفر جان خود را از دست دادند، بر اساس گزارش‌ها ۱۰ نفر از آن‌ها وقتی مردند که پنکه‌های آن‌ها روشن بودند. البته مشخص نیست که زودتر و قبل از روشن کردن پنکه مرده باشند یا دمای ساختمان محل زندگی آن‌ها زیاد بوده است.

نتیجه‌: برای رسیدن به نتیجه‌ی مطمئن داده‌های بیشتری لازم هستند، اما اگر دما بیش از ۳۷ درجه باشد بهتر است پنکه را خاموش کنید.

۳. تنها افراد مسن باید نگران سلامتی خود باشند

تعداد مراجعین بیمارستان‌ها در فصل‌های گرم افزایش پیدا می‌کنند و اغلب بیمارها را افراد مسن تشکیل می‌دهند. دمای مناسب برای فعالیت بدن بین ۳۶ تا ۳۷.۵ درجه‌ی سانتی‌گراد است. گیرنده‌های دمایی پوست، بافت‌های عمیق و اندام‌های بدن بلافاصله می‌توانند افزایش دما حتی به‌اندازه‌ی یک درجه‌ی سانتی‌گراد را حس کنند. اگر دمای محیطی بیشتر از دمای کل بدن باشد، فرآیند تعریق برای خنک‌سازی بدن شروع می‌شود. گردش خون بیشتر در دست و پا هم می‌تواند دمای بدن را بالا ببرد به همین دلیل ممکن است هنگام شب در دست و پای خود احساس گرما کنید. برای هردو روش تنظیم حرارت قلب باید فعالیت بیشتری داشته باشد به همین دلیل افراد مسن‌تر گاهی اوقات دچار حملات یا از کارافتادگی قلب می‌شوند؛ و برخلاف اثر سرما بر قلب، گرما سریع‌تر تأثیر می‌گذارد. اغلب مرگ‌ومیرها در طول ۲۴ ساعت اولیه‌ی موج گرما رخ می‌دهند.

_{افراد جوان‌تر و همین‌طور مسن‌تر نسبت به آثار موج‌های گرمایی حساس‌تر هستند.}

یکی از دیگر مشکلات افراد مسن، حفظ دمای اصلی بدن است حتی ممکن است متوجه گرم شدن بیش‌ازحد بدن خود نشوند به همین دلیل سریع‌تر از جوان‌ها دچار کمبود آب می‌شوند.

اما به این معنی نیست که تنها افراد مسن در معرض خطر موج گرمایی قرار دارند. نوزادها و افرادی که به بیماری‌های مزمن مبتلا هستند هم با این مشکلات روبه‌رو می‌شوند؛ مثلا معلولین حرکتی سخت‌تر می‌توانند به سمت پنجره حرکت کرده و آن را باز کنند یا مایعات ازدست‌رفته را به‌وسیله‌ی تعریق جبران کنند. اگر هوا در طول روز و شب گم باشد، بدن به‌سختی می‌تواند دمای خود را پائین نگه دارد. در موج گرمایی اروپا در سال ۲۰۰۳ دست‌کم ۳۰٬۰۰۰ نفر جان خود را از دست دادند، در بعضی آمارها این رقم به ۷۰٬۰۰۰ نفر هم می‌رسد. البته ۱۵٬۰۰۰ نفر در فرانسه جان خود را از دست دادند که ۱۳۲۱ نفر از آن‌ها زیر ۶۴ سال بودند.

نتیجه‌: افراد مسن باید مراقب باشند، اما به این معنی نیست که جوان‌تر‌ها در معرض تهدید قرار ندارند.

۴. تمام پنجره‌ها را باز کنید

اولین کاری که اغلب افراد در طول موج گرما انجام می‌دهند، باز کردن پنجره‌ها است؛ اما در طول روز این کار می‌تواند نتیجه‌ی عکس داشته باشد.تنها باید در شرایطی پنجره را باز کنید که هوای بیرون خنک‌تر از هوای داخل باشد که اغلب هنگام شب این‌طور است. در طول روز بهتر است پنجره‌ها بسته باشند؛ زیرا هرچقدر میزان سایه درون خانه بیشتر باشد، فضای داخل خانه خنک‌تر خواهد شد. حتی اگر بادی به داخل بوزد باد داغی است که شما را خنک نمی‌کند به‌ویژه وقتی‌که گردوغبار موجود در هوا بالا باشد شرایط بدتر خواهد شد.

نتیجه: اگر هوای خارج از خانه گرم‌تر از هوای داخل باشد، باز کردن پنجره‌ها توصیه نمی‌شود اما هنگام شب مفید است.