چرا پشه‌ها بعضی از مردم را بیش از دیگران نیش می‌زنند

به طور شگفت‌آوری تنها شمار معدودی از بیش از ۳ هزار گونه پشه برای نیش زدن انسان‌ها به صورت تخصصی عمل می‌کنند. در واقع بیشتر پشه‌ها تغذیه کننده‌های فرصت طلبی هستند که از هر منبعی که بتوانند، تغذیه می‌کنند. اما پشه تب زرد و پشه آنوفل به خاطر رغبت به خون انسان و نقش آن‌ها به عنوان وسیله‌ی انتقال بیماری در انسان‌ها به خوبی شناخته شده‌اند. پشه تب زرد با ویروس‌های زیکا و تب دنگی مرتبط است در حالیکه پشه آنوفل انگلی را منتقل می‌کند که موجب بیماری مالاریا می‌شود.

نه تنها گونه‌های خاصی از پشه‌ها دارای تنظیماتی برای تغذیه از خون انسان هستند، بلکه به نظر می‌رسد که برای انتخاب وعده‌ی غذایی خود می‌توانند بین افراد تمایز قائل شوند. بارها دیده‌ایم در فضای مشترکی که تعدادی افراد وجود دارند، برخی بسیار بیشتر از سایرین نیش می‌خورند.

اگر چه این موضوع یک قصه به نظر می‌رسد ولی آیا پشتوانه‌ی پژوهشی هم دارد؟ چه عواملی ممکن است روی انتخاب پشه‌ها تاثیرگذار باشند؟

توضیح‌های زیادی در این زمینه وجود دارند؛ برخی بر این باورند که نوع گروه خونی، داشتن پوست لطیف، تعریق زیاد و حتی خوردن غذاهای داری سیر یا سرکه سیب می‌تواند میزان نیش زدن را تحت تاثیر قرار دهد. البته بیشتر این داستان‌ها هنگامی که از راه علمی مورد بررسی قرار می‌گیرند، تایید نمی‌شوند. با این حال پژوهش‌های زیادی در زمینه‌ی درک انتخاب‌های غذایی پشه‌ها به امید کسب توانایی تغییر رفتار آنها در زمینه‌ی انتخاب غذا به منظور کنترل بیماری در انسان‌، انجام شده‌است.

تمام گونه‌های پشه از کربن‌دی‌اکسید به عنوان یک شاخص نزدیک بودن میزبان استفاده می‌کنند. اگرچه کربن‌دی‌اکسید همه جا وجود دارد و اطلاعات کمی در زمینه‌ی شناسایی هدف ترجیحی پشه فراهم می‌کند. اسید لاکتیک یک جذب کننده‌ی مهم دیگر است و در بوی انسان، فراوان‌تر از بوی دیگر حیوانات است. ترکیبات دیگری نظیر آمونیاک، برخی کربوکسیلیک اسیدها، استون و سولکاتون هم دیگر مولفه‌های موثر در این زمینه هستند.

فقط پشه‌های ماده و آن هم هنگامی که در حال تخمک‌گذاری هستند، نیش می‌زنند

البته این فقط توضیح آن است که چرا خون انسان‌ها وعده غذایی این پشه‌ها است. اما چه چیزی باعث می‌شود پشه‌ها بین افراد مختلف تمایز قائل شوند؟

بهترین شاهد در مورد اینکه چه چیزی موجب انتخاب پشه بین افراد مختلف می‌شود، تنوع در میکروب‌های طبیعی پوست ما است. این میکروب‌ها اغلب باکتری‌ها و قارچ‌های غیر بیماری‌زایی هستند که روی پوست ما زندگی می‌کنند و در منافذ پوست و فولیکول‌های مو حضور دارند. ترکیب بویی که اینها به شکل ترکیبات آلی فرار از خود منتشر می‌کنند، عامل مهمی در مزه‌ی یک فرد برای پشه‌ها محسوب می‌شود.

فلور میکروبی پوست ما از طریق تماس بین افراد انتقال پیدا نمی‌کند. به طور متوسط حدود یک میلیون باکتری در هر سانتی‌متر مربع پوست وجود دارد که اغلب از صدها گونه تشکیل شده‌است. این بدان معناست که انتخاب پشه‌ها بین افراد مختلف ممکن است انتخاب بر اساس خود ما نباشد بلکه انتخاب بر اساس ترکیب میکروارگانیسم‌هایی باشد که روی پوست ما زندگی می‌کنند.

با توجه به تنوع و فراوانی باکتری‌ها در جمعیت میکروبی پوست، این شگفت‌آور نیست که دستگاه بی‌نهایت حساس بویایی پشه‌ی ماده‌ی جستجوگر میزبان، بتواند این تفاوت‌ها را تشخیص دهد. لازم است که ما تنها رفتار پشه ماده را در نظر بگیریم زیرا اوست که نیش می‌زند و فقط هم زمانی نیش می‌زند که در حال تولید تخم باشد.

باکتری‌هایی که روی پوست ما زندگی می‌کنند موجب ایجاد بویی می‌شوند که پشه‌ها را جذب می‌کند

ترکیب فلور میکروبی پوست ما اغلب بستگی به محیط ما دارد؛ چیزی که ما می‌خوریم و جایی که ما زندگی می‌کنیم. هر چیزی که ما آن را لمس می‌کنیم، می‌خوریم و می‌نوشیم و از آن برای شستشو استفاده می‌کنیم، دارای این پتانسیل است که میکروب‌هایی جدیدی را وارد پوست کند ولی شواهدی هم وجود دارد که ژنتیک یک فرد هم می‌تواند تا حدودی روی میکروبیوم پوست اثرگذار باشد.

تصور می‌شود که تنوع ژنتیکی بر میزان قابلیت میزبانی پوست برای گونه‌های مختلف میکروب، تاثیرگذار باشد. این موضوع ممکن است از طریق تولید کنترل شده‌ی ژنتیکی پروتئین‌های پوست باشد که همچون سدی عمل کرده و از ایجاد و تکثیر میکروب‌ها روی پوست جلوگیری می‌کنند و یا اینکه تحت‌تاثیر جنبه‌های معمول‌تری نظیر میزان تعریق فرد یا میزان چربی پوست او باشد. لازم به یادآوری است از آن جایی که عرق خالص دارای بوی قابل تشخیصی نیست، خود عرق کردن به تنهایی نمی‌تواند مسئول جذب پشه‌ها باشد بلکه تنوع در ترکیبات شیمیایی عرق و میزان تولید عرق که بین افراد مختلف متفاوت است، می‌تواند منجر به ایجاد شرایط متفاوتی روی پوست افراد شود و در نتیجه‌ی آن شرایط برای برخی از میکروب‌ها مناسب‌تر شود و موجب جذب پشه‌ها شود.

در حالی‌که ما کاملا اطمینان داریم پشه‌ها میزبان‌های انسانی خود را بر اساس انواع باکتری‌هایی که روی پوست آن‌ها زندگی می‌کنند، انتخاب می‌کنند، ولی چندان آشکار نیست که چرا آن‌ها بوی فلور میکروبی برخی از پوست‌ها را به بقیه ترجیح می‌دهند. اگر ما بتوانیم این راز را کشف کنیم شاید بتوانیم ترکیب باکتریایی پوست خود را به شیوه‌ای تغییر دهیم که میل آن‌ها را نسبت به خودمان کاهش دهیم.