گذشتگان ما در مواجهه با تغییرات اقلیمی چه کردند؟

یک‌بار دیگر، شرایط به‌‌گونه‌‌ای رقم خورده است که بشریت از تاریخ، درس عبرت بگیرد. زمانی که اقلیم دگرگون شد، محصولات ویران شدند و قحطی زبانه کشید، مردم ساکن آسیای کهن به این اتفاقات واکنش نشان دادند. آن‌ها دست به کار شدند؛ شروع به کشت محصولات مختلف کردند، شبکه‌های جدید تجارت را ایجاد کردند و ابتکار خود را برای حل مسائل دیگر نیز به‌‌کار گرفتند.

پژوهش‌های جدید انجام‌‌گرفته از سوی جید دی.آلپویم گودز از دانشگاه کالیفرنیای سن‌دیگو به‌‌همراه کیل بوسینسکی از مرکز باستان‌شناسی کرو کانیون در کلرادو، دانشگاه ایالتی واشینگتن و دانشگاه مونتانا، نیز به نتایج مشابهی رسیده‌‌اند.

مقاله‌‌ی آن‌ها که در مجله‌‌ی Science Advances چاپ شده است، یک مدل رایانه‌ای را تشریح می‌کند که در آن، برای اولین بار نشان داده شده که در چه زمان و در کدام نقطه از آسیا، کشت محصولات زراعی اصلی (در زمانی بین ۵ تا ۱۰ هزار سال پیش)، رونق یافته و در ادامه با شکست مواجه شده است.

وقتی که آب‌‌و‌‌هوا رو به سرما گذاشت، برخی مردم شروع به نقل‌ مکان کردند و برخی دیگر، به شغل گله‌‌داری روی آوردند. مزیت گله‌‌‌داری این بود که احشام در علفزارها به بهره‌‌وری می‌رسیدند؛ جایی که امکان کشاورزی و کشت محصولات غذایی در آنجا وجود نداشت. همچنین بسیاری از مردم تصمیم گرفتند که به تجارت روی آوردند؛ این استراتژی‌ در نهایت به توسعه‌ی «جاده‌‌ی ابریشم» منجر شد. در برخی مناطق نیز، جوامع نسبت به تنوع بخشیدن به محصولات زراعی خود مبادرت ورزیدند.

پژوهشگران، با مدل رایانه‌ای جدید خود قادر به بررسی جزئیات این پدیده بودند که چگونه تغییرات اقلیمی، توانایی‌‌های جوامع را در تولید محصولات غذایی دستخوش تغییر کرد؛ تغییری که به بهای تغییر فرهنگ این جوامع تمام شد.

دی.الپویم گودز، نویسنده‌‌ی اصلی مقاله و استادیار دپارتمان مردم‌شناسی در دانشگاه سن‌دیگو می‌‌گوید:

در باستان‌شناسی، مستندات بسیاری درمورد شرایط اقلیمی گذشته وجود دارد؛ اما در بیشتر مطالعات قبلی، ما تنها توانسته‌‌ بودیم ارتباط بین تغییرات اقلیمی و تمدن‌‌ها را ترسیم کنیم؛ آنچه که ما در این مطالعه نشان داده‌‌ایم، این است که چگونه تغییرات دما و بارش در طول زمان و در مکان‌‌های مختلف، بر توانایی مردم در کشت محصولات مختلف اثر می‌‌گذارد.

دی.الپویم گودز، در واقع یک باستان‌شناس است که در تجزیه‌وتحلیل بقایای گیاهان باستانی تخصص دارد؛ او می‌‌کوشد تا درک کند چگونه استراتژی‌های امرار معاش انسان در طول زمان تغییر کرده است. بوسینسکی یک باستان‌شناس محاسباتی است. این دو نفر، در مدل خود، داده‌های ایستگاه هواشناسی حال حاضر آسیا را با شرایط بازسازی‌‌شده‌‌ی اقلیم گذشته ترکیب کردند تا به یک شبیه‌‌سازی  برای الگوی زمانی تغییر دما در قاره‌‌ی آسیا دست یابند. آن‌ها همچنین داده‌های مربوط به مزارع باستانی و نوع بذرهای مورد استفاده را به مدل خود اضافه کردند.

شواهد نشان می‌‌دهد که در حدود ۳۰۰۰ تا ۳۷۰۰ سال پیش، یک تحول عمده در شرایط اقلیمی (به‌‌صورت سرمایش جهانی) رخ داده است. همان‌طور که امروزه هم می‌دانیم، تغییر شرایط دمایی، تمام مناطق جهان را به یک اندازه، تحت‌تاثیر قرار نمی‌دهد. اثرات تغییرات دما در آن زمان، اغلب در مناطق با عرض جغرافیایی بالاتر و ارتفاعات بیشتر دیده می‌‌شد. دی.الپویم گودز و بوسینسکی نشان دادند که شدت این تغییرات در مغولستان و فلات تبت، تا چه حدی چشمگیر بوده است. حدود ۳۵۰۰ سال پیش در این مناطق، برداشت ذرت و ارزن، در نیمی از موارد با شکست مواجه می‌‌شد؛ بنابراین مردم مجبور شدند این محصولات را با انواع دیگری نظیر گندم و جو جایگزین کنند.

آن‌ها همچنین استدلال می‌کنند که کاهش دما، باعث بروز مشکلات فزاینده‌‌ای در کشت محصولات اصلی در شمال چین (طی سال‌‌های ۲۹۱ الی ۳۶۰ پس از میلاد) شد؛ این عامل حتی ممکن است در تغییر پایتخت چین از «شیان» به محلی که اکنون با نام «نانجینگ» شناخته می‌‌شود، نقشی کلیدی ایفا کرده باشد.

این تحولات، مانند پیدا کردن یک آپارتمان بهتر داخل یک شهر امروزی، چندان آسان نبود. شواهد تاریخی، حاکی از برداشت‌های فاجعه‌بار محصولات (بخوانید: قحطی‌ها) در آن زمان هستند. همچنین پژوهشگران می‌گویند که عمده‌‌ی مهاجرت توده‌‌ها با هزاران نزاع ریز و درشت و نیز درگیری‌های خونین همراه بوده است.

نویسندگان این مطالعه می‌گویند که تغییر اقلیم، باعث تحریک توسعه‌‌ در بخش زیرساخت‌‌های حمل‌‌و‌‌نقل در سراسر آسیا شده است؛ از جمله این اقدامات، تصمیم سلسله‌‌ی سوئی در سرمایه‌گذاری در یکی از پروژه‌‌های بزرگ ملی یعنی ایجاد آبراه بزرگ چین است. آبراه بزرگ که در حال حاضر یکی از میراث‌‌های جهانی یونسکو است، در حقیقت، طولانی‌ترین و قدیمی‌ترین آبراه در جهان محسوب می‌‌شود که رودخانه‌های زرد و یانگ‌تسه را به یکدیگر پیوند می‌دهد. این آبراه، حمل‌ونقل مردم و کالاهای تجاری آنها را تا حد زیادی تسهیل کرد.

مطالعه‌‌ی یادشده در مجله‌‌ی Science Advances،  با عنوانی «نسبتاً لطیف» به چاپ رسیده است: «تغییر اقلیم، باعث تحریک نوآوری در کشاورزی و تجارت در سرتاسر آسیا شده است.» این در حالی است که نگارندگان آن، نسبت به دیدگاه کاملاً خوش‌بینانه درباره‌‌ی این مطلب، هشدار داده‌‌اند.

بوسینسکی می‌‌گوید:

 بحران‌ها فرصت‌هایی برای تغییر در فرهنگ‌‌ها و ظهور نوآوری هستند؛ اما سرعت و ابعاد تغییرات اقلیمی کنونی متفاوت است.

دی.الپویم گودز اضافه می‌‌کند:

 آثار ناشی از گرمایش جهانی کنونی بسیار سریع‌‌تر و شدیدتر است. در نظر داشته باشید که بشریت برای سازگاری با یک دنیای سردتر، چهار هزار سال فرصت داشته است. با وقوع گرمایش جهانی، این الگوهای درازمدت سازگاری در انسان‌‌ها، به‌‌گونه‌‌ای غیرقابل‌پیش‌بینی دستخوش تغییر خواهند شد و در شرایط سیاسی حاکم بر جهان فعلی، ممکن است انعطاف‌‌پذیری لازم وجود نداشته باشد. علاوه‌‌ بر این، کشاورزی مکانیزه و صنعتی به‌‌همراه سیاست‌‌گذاری‌‌های بین‌‌المللی کشاورزی، ما را به‌سوی فرهنگ تک‌‌محصولی سوق می‌‌دهند. در حالی که ما نیاز داریم در جهت مخالف حرکت کنیم.

او ادامه می‌‌دهد:

 این نوع مطالعات، نشان می‌دهند که پوشش ریسک و سرمایه‌گذاری در تنوع محصول، تاکنون بهترین حرکت تاریخی ما برای سازگاری با تغییرات اقلیمی محسوب می‌‌شدند. این همان عاملی بوده است که در گذشته باعث سازگاری ما شده است و احتمالاً در آینده‌‌ نیز باید آن را مد نظر داشته باشیم.

نگارندگان این مطالعه، منابع شبیه‌‌سازی‌‌ها را به‌‌صورت متن‌‌باز و رایگان در اختیار همگان قرار داده‌‌اند تا دیگر پژوهشگران نیز بتوانند این تحلیل‌‌ها را برای دیگر محصولات و در نقاط دیگر جهان توسعه دهند و به مدل‌‌های دقیق‌‌تری برای پیش‌‌بینی آینده‌‌ی زراعت بپردازند.