ناسا کاوشگر سیارکی دان را هم پس از تلسکوپ فضایی کپلر از دست داد

ناسا کاوشگر سیارکی دان را هم پس از تلسکوپ فضایی کپلر از دست داد

در هفته‌ای که ناسا تلسکوپ فضایی پرافتخار کپلر را پس از گذشت نزدیک به یک دهه فعالیت از دست داد، یکی دیگر از فضاپیماهای این سازمان نیز به نام کاوشگر دان (Dawn) به‌دلیل اتمام سوخت به پایان عمر خود رسید. این فضاپیما که در طول ماموریتش دو مورد از بزرگ‌ترین اجرام را در کمربند سیارکی کاوش کرد، در روزهای گذشته موفق به برقراری ارتباط با گردانندگان خود نشد. مهندسان ناسا بدون دریافت هیچ سیگنالی از دان به این نتیجه رسیدند که این فضاپیما دیگر هیچ سوختی برای ادامه‌ی فعالیت ندارد و به‌همین دلیل پایان ماموریت آن را به‌صورت رسمی اعلام کردند.

کارکنان ناسا که مشغول کار روی پروژه‌ی کاوشگر دان بودند، می‌دانستند که این فضاپیما سرانجام یک روز به پایان راه خود می‌رسد. آن‌ها در ماه ژوئن، این کاوشگر را در نزدیک مدارش پیرامون سیاره‌ی کوتوله‌ی سِرِسقرار دادند. آن‌ها در آن زمان می‌دانستند که دان تنها تا چند ماه دیگر سوخت کافی در اختیار دارد. هرچند این روز پیش‌بینی می‌شد، اما در هر صورت پایان ماموریت این کاوشگر همچنان یک لحظه‌ی عاطفی محسوب می‌شود.

مارک رایمن، مهندس ارشد ماموریت دان در بیانیه‌ای مطبوعاتی گفت:

من بسیار به دان افتخار می‌کنم. حجم مسئولیتی که ما بر دوش آن گذاشتیم، بسیار زیاد بود؛ اما این کاوشگر هر مرتبه از پس هر چالش برمی‌آمد. خداحافظی با این فضاپیمای شگفت‌انگیز سخت است؛ اما زمان آن فرارسیده است.

رایمن در ماه اوت سرنوشت دان پس از مرگش را به‌صورت جامع و غم‌انگیز شرح داد. برهمین اساس، هنگامی که این کاوشگر پس از پایان عمرش قادر به ثابت نگاه داشتن خود نباشد، کامپیوتر فضاپیما در تلاش برای باقی ماندن در مسیر و ادامه‌ی ماموریت، مجموعه‌ای از بررسی‌ها را انجام خواهد داد؛ اما در آن زمان، دیگر حتی بخاری باقی نمانده است تا به رانشگرهای فضاپیما نیرو دهد. رایمن می‌نویسد:

تقلای دان برای زنده ماندن کوتاه خواهد بود و تنها چند ساعت طول می‌کشد تا باتری فضاپیما به‌طور کامل تخلیه شود. کاوشگر باتجربه سپس دچار بیهوشی خواهد شد و اندکی بعد همان‌طور که پنل‌های خورشیدی را با چرخش قابل توجه‌اش به سمت نور بازمی‌گرداند، ممکن است موفق به احیای کامل خود شود؛ اما این چرخه تکرار خواهد شد.

پوسته‌ی دان همچنان در همان آخرین مدار پیرامون سیاره‌ی کوتوله‌ی سرس به‌سر می‌برد. کاوشگر ناسا بدون سوخت نمی‌تواند خود را به اندازه‌ای ثابت نگاه دارد تا از پنل‌های خورشیدی‌اش نیرو به‌دست آورد یا برای خداحافظی آخر فرستنده‌اش را روشن کند. دان خاموش و ناتوان به دور سیاره‌ی کوتوله‌ی سرس می‌چرخد و برای دست‌کم ۲۰ سال در همین وضعیت باقی خواهد ماند.

همان‌طور که اشاره شد، این دومین بار در هفته‌ی جاری بود که پژوهشگران ناسا ناگزیر به وداع با یک ماموریت خود شدند. ابتدای هفته‌ای که گذشت، تلسکوپ فضایی و کاوشگر سیارات فراخورشیدی کپلر نیز به دلیل اتمام سوخت به پایان ماموریت پرافتخار خود رسید.

دان دو سال بیشتر از کپلر عمر داشت و در سال ۲۰۰۷ با هدف مطالعه‌ی وستا و سرس، دو جرم بزرگ در کمربند سیارکی به فضا پرتاب شد. کمربند سیارکی بین مشتری و مریخ واقع شده و دربردارنده‌ی تعداد بی‌شماری اجرام سنگی باقی‌مانده از دوران پیداش منظومه‌ی شمسی است. به همین دلیل ناسا تصمیم گرفت نام دان (پیدایش یا بامداد) را روی کاوشگر خود بگذارد.

دان نخستین فضاپیمایی بود که به دور دو جرم در عمق فضا می‌چرخید. این کاوشگر دریافت که دو جرمِ وستا و ورس بسیار متفاوت از یکدیگر هستند. وستا دارای هسته‌ای آهنی و سطحی حفره‌دار بود که یکی از آن‌ها کوهی اندازه‌ی دو برابر اورست در مرکزش داشت.

سرس نیز کوه بلندی داشت که به باور پژوهشگران آتشفشانی یخی محسوب می‌شد و به جای ماگما از آب شور و گل تشکیل شده بود. در حالی که وستا به‌کلی یک جرم سنگی و فلزی بود؛ دان دریافت که سرس دارای سنگ و یخ و پرشده از نقاط روشنی بود که به وجود نمک یا کربنات اشاره داشت. سرس حتی روی سطح خود دارای مواد آلی بود.

این حقیقت که دو جرم یادشده تفاوت بسیار زیادی با یکدیگر داشتند، به پژوهشگران درک بهتری از پویایی منظومه‌ی شمسی در اوایل دوران پیدایشش داد. وستا به سیارات داخلی شباهت دارد و به احتمال فراوان محل تشکیل آن نزدیک به موقعیت فعلی‌اش است. سرس یا دست‌کم مواد فرار و یخی روی سطح آن برای دوام آوردن باید بسیار دورتر از گرمای خورشید تشکیل شده و سپس به سمت داخل حرکت کرده باشد.

هرچند کاوشگر دان به پایان عمر خود رسید؛ اما داده‌هایی که در طول ماموریت ۱۱ ساله‌اش جمع‌آوری کرد، در اختیار دانشمندان قرار دارد. پژوهشگران اینجا روی زمین برای تحلیل داده‌های ارزشمندی که فضاپیمای از دست‌رفته‌شان ارسال کرده است، هنوز راه درازی در پیش دارند. رایمن می‌گوید:

از جهات مختلف، میراث دان تازه در حال شروع است.