بهمن­‌ها می­‌توانند غافلگیرکننده، فوق‌­العاده زیبا و البته کشنده باشند! آن­‌ها می‌­توانند قطاری را از ریل خارج سازند، ساختمان­‌ها را ویران کنند، درختان را از ریشه درآورند و انسان­‌ها را در خود دفن کنند. بهمن‌­هایی وجود دارند که خانه‌­هایی را با افراد درونش در دل خود حبس کرده‌اند. اگرچه در فیلم­‌ها دیده‌­ایم که می‌گویند بهمن خبر نمی‌­دهد؛ اما کشنده‌­ترین بهمن‌­ها هنگامی آغاز شده‌­اند که انسان‌­ها جرقه‌­اش را زده‌­اند!

با این تفاسیر اگر گرفتار بهمن شوید چه می­‌کنید؟  چگونه می‌­توانید زنده بمانید و چگونه می­‌توانید افرادی را که در برف دفن شده­‌اند نجات دهید؟

در این مقاله یاد می­‌گیرید که بهمن چگونه ایجاد می­‌شود و چه ­چیزهایی محرک بهمن هستند و چگونه می‌توانید از بهمن جان سالم به در ببرید و دیگران را نجات دهید.

برای این­که بدانید بهمن چگونه شکل می‌­گیرد، باید خواص و ویژگی‌­های کریستال­‌های برف را بشناسید. کریستال­‌های برف بسته به درجه‌ی حرارت هوا، رطوبت و دیگر شرایط جوی شکل‌­های مختلفی به خود می­‌گیرند؛ ولی عموما شش‌­ضلعی‌­ یا دارای شش لبه­‌ی نوک‌تیز هستند.

در مناطقی که برف زیادی می­‌بارد، برف‌­های روی زمین یک توده‌ی برفی تشکیل می‌­دهند. لایه‌­های درون این توده‌ی‌­ برف به‌علت شکل کریستال­‌های درون این لایه­‌ها کیفیت‌­های متفاوتی دارد، به‌­عنوان مثال کریستال‌­های شش­‌ضلعی راحت­‌تر از کریستال‌­های سوزنی شکل به هم متصل می­‌شوند؛ بنابراین لایه‌­های محکم‌تری تشکیل می‌­دهند. از طرف دیگر وقتی آب بسیار سرد در هوا با کریستال­‌های برف تماس پیدا می­‌کند، برفک تشکیل می­‌دهند. رسوبات سنگین برفک­ باعث تشکیل برف­‌های گلوله‌مانند به نامبرف­دانه می­‌شوند که لایه‌­ای بسیار سست را تشکیل می­‌دهد.

لایه‌­های توده‌ی برف به‌ علت تغییراتی که در هنگام قرار گرفتن برف روی زمین اتفاق می‌­افتد، کیفیت‌­های متفاوتی دارند. تغییرات در آب­ و هوا منجر به تغییراتی در سطح توده‌ی برف می‌­شود:

• اگر قسمت بالایی (سر) توده‌ی برف ذوب شود و و مجددا یخ بزند، یک لایه­‌ی یخ لیز تشکیل می‌­دهد.
• اگر هوای بالای توده‌ی‌ ­برف به نقطه‌ی شبنم برسد، توده‌ی برف می­‌تواند باعث ایجاد کریستال­‌های برف پودری شود که بسیار سبک­ هستند. آن‌ها به‌خوبی به یکدیگر نچسبیده‌­اند و قادر به تشکیل برف منسجم نیستند.
• اگر سر توده‌ی برف مکررا ذوب و منجمد شود، می­‌تواند باعث تشکیل خوشه­‌ای از ذرات یخ‌­زده با فاصله­‌ای بینشان شود که سطح سستی برای لایه­‌ی بعدی برف ایجاد می­‌کند.

تغییرات در توده‌ی ­برف در نتیجه‌­ی گرادیان دما (تفاوت درجه حرارت در لایه‌­های بالایی و پایینی) اتفاق می­‌افتد. برفی که نزدیک لایه‌ی زیرین است، به‌علت گرمای باقیمانده از زمین نسبتا گرم است (نزدیک به صفر درجه سانتی­‌گراد). درجه­ حرارت در لایه‌­های بالایی به دمای هوا بستگی دارد. دانه­‌های برف درون توده‌ی ­­برف بسته به اندازه‌ی گرادیان دما در معرض انواع تغییر شکل قرار می‌­گیرند.

فارغ از اینکه لایه‌­های محکم و سست برف نتیجه‌­ی گرادیان دما، شرایط جوی در طول بارش برف یا ذوب‌شدگی و یخ‌­زدگی هستند، می‌­توانند باعث ایجاد بهمن شوند. حالا می‌­رویم به سراغ این­ پرسش که بهمن چگونه شکل می­‌گیرد و چه­ چیزهایی محرک آن هستند.

تشکیل بهمن

بهمن­‌ها سه جزء سازنده دارند: برف، سطح شیب­دار و یک محرک. یک لایه‌­ی سست درون توده‌ی ­برف، برف پودری وبرف­دانه نیز در این روند دست دارند.

اگر لایه‌­ی سست در ناحیه­‌ی عمیق­ توده‌ی ­برف باشد، می توانند منجر به بهمن تخته­‌ای شود که بسیار خطرناک است. در بهمن تخته‌­ای، لایه‌­ی منسجم و محکم توده­‌ی برف روی لایه‌ی بستر برف سر می­‌خورد؛ درست همانگونه که برفی به سمت شیشه‌ی ماشین پرتاب می­‌کنید و برف روی شیشه‌­ی ماشین به پایین سر می‌­خورد. گاهی اوقات تمام توده­‌ی‌ برف از کوه جدا می‌شود و روی زمین سر می­‌خورد.

قدرت بهمن تخته‌­ای (ورقه‌­ای) به ویژگی ورقه­‌ها و عمق لایه‌­ی سست بستگی دارد. ورقه­‌های برف آبدار باعث بهمن‌­های آرام‌تری نسبت به ورقه­‌های خشک می‌شوند؛ اما عموما موانع را با فشار بیشتری درهم می­‌شکنند.

شیب معمول ریزش بهمن باید دارای زاویه ۲۵ تا ۶۰ درجه نسبت به سطح زمین باشد. شیب­‌های کمتر از ۲۵ درجه معمولا به اندازه‌ی کافی تند نیستند که باعث بهمن شوند و شیب­‌هایی که تندتر از ۶۰ درجه‌­اند، معمولا قادر به جمع‌­آوری برف نیستند؛ بنابراین خطر ریزش بهمن در آن­‌ها وجود ندارد. اکثر بهمن­‌ها در شیب ۳۵ تا ۴۶ درجه اتفاق می‌­افتد.

اکثر بهمن­‌های تخته‌­ای پشت به باد اتفاق می‌­افتند تا رو به باد. محرک این بهمن‌­ها ممکن است عوامل طبیعی باشد؛ مثل تغییر ناگهانی آب و هوا، افتادن یک درخت و … برخلاف آنچه ­در فیلم‌­ها و کارتون­‌ها می­‌بینید، یک صدای بلند نمی‌­تواند آغازگر بهمن باشد. در اکثر بهمن­‌های کشنده، این انسان‌­ها هستند که محرک آنند! هر بهمن به سه قسمت تقسیم می­شود:

• نقطه‌ی آغاز که غالبا بالای ردیف درختان و نزدیک خط‌­الرأس و جایی است که ورقه از بقیه­‌ی برف­‌های روی زمین جدا می‌­شود.
• مسیر بهمن محلی است که بهمن در امتداد آن به طرف پایین کوه حرکت می­‌کند. مسیرهای بهمن حتی در تابستان نیز قابل مشاهده‌­اند و این را از جای خالی درختان آن مسیر می‌­توانید متوجه شوید.
• قسمت انتهایی جایی است که بهمن متوقف می‌­شود.

زمانی­ که بهمن متوقف می­‌شود، مثل بتون سفت و فشرده است و به این علت بهمن برای اسکی‌­بازان و ورزشکاران کوهستان بسیار خطرناک است؛ چرا که خودشان نمی‌توانند از بهمن بیرون بیایند و باید منتظر کمک باشند.

جلوگیری از بهمن و کنترل آن

مرگ در اثر بهمن بیشتر در ماه­‌های زمستانی حادث می­‌شود؛ اما بارش برف اوایل سال و آب شدن‌ بهاری نیز بسیار خطرناک است. بهمن‌­ علاوه بر تهدید جان انسان­‌ها، می‌تواند باعث آسیب هولناک به ساختما­ن‌­ها و املاک شود. از آنجا که بهمن‌ می­‌تواند باعث بسته شدن جاده‌­ها، مختل شدن اقتصاد محلی و … شود، معمولا سازمان‌­های بسیاری در صدد آنند که از بهمن‌­های بزرگ جلوگیری کنند.

یک تکنیک برای جلوگیری از بهمن‌­های بزرگ این است که وقتی کسی در شیب کوه حضور ندارد، عمدا محرک یک بهمن کوچک  و کنترل‌شده باشیم. این کار ممکن است با استفاده از مواد منفجره و… صورت گیرد.

تکنیک دیگر این است که جلوی شرایطی را که منجر به بهمن می‌­شود، بگیریم. برای این کار می‌­توانیم بسته به محل مورد نظر با استفاده از نرده، بادشکن­‌ و… مسیر جمع شدن برف را تغییر دهیم، میزان شیب را کاهش دهیم یا موانعی بر سر راه بهمن­‌ها ایجاد کنیم.

اما با وجود تمام این موارد جلوگیری‌کننده، بهمن باز هم می‌­تواند سرازیر شود؛ به‌ویژه در اولین بیست و چهار ساعت بعد از بارش برف سنگین. بعد از این موضوع به سراغ یک مورد مهم دیگر می­‌رویم: افراد چگونه می­‌توانند محرک یک بهمن نباشند؟!

اجتناب از بهمن

بهمن­‌ معمولا در شیب‌­های تندی که مانع یا پوشش درختی زیادی ندارد رخ می­‌دهد. متأسفانه این منطقه دقیقا همان جایی است که افراد برای اسکی کردن و پیاده‌روی و ماشین برفی سواری و… ترجیح می­‌دهند و این فعالیت­‌ها دقیقا همان کارهایی است که باعث بهمن می­‌شود.

جلوگیری از شروع بهمن بسیار آسان‌تر از نجات دادن افرادی است که در بهمن گرفتار شده‌اند. اولین کاری که باید انجام دهید این است که محیط پیرامون خود را خوب بشناسید و از شرایط آب و هوایی اطلاع داشته باشید. بسیاری از کشورها سیستم هشدار دارندکه به مردم می‌­گویند آیا احتمال دارد بهمن رخ دهد یا نه! وب‌سایت‌­هایی وجود دارند که دارای اطلاعات به‌روزشده در مورد نواحی هستند که احتمال بهمن در آن­‌ها وجود دارد. علاوه بر این اطلاعات شما باید:

• قبل از این که به کوه بروید مسیری انتخاب کنید که از بهمن ایمن باشد.
• یک بیلچه، یک بیکن و یک طناب بهمن با خود داشته باشید. اطمینان حاصل کنید که بیکن در زیر لایه‌­ی بیرونی لباستان است و باتری‌­ سالم دارد و دستگاه تنظیم است.
• زاویه­‌ی شیب را اندازه بگیرید. بسیاری از فروشگاه­‌های لوازم کوهنوردی شیب­‌سنج‌­های کوچک و ارزان‌قیمت را برای این منظور می­‌فروشند.
• مراقب مکان‌­هایی که برف در آن­جا جمع می­‌شود باشید.
• حواستان به نواحی که ترک دارد و به صداهای توخالی باشد؛ چرا که می‌­توانند نشانه­‌ی بهمن قریب‌­الوقوع باشد.
• یک گودال عمیق با دیواره‌­های صاف حفر کنید که در آن تمام لایه­‌ها قابل مشاهده باشند تا توده‌­برف را اینگونه ارزیابی کنید.
• ثبات و دوام توده‌ی ­برف را تست کنید.
• از مسیرها یا نواحی که قبلا در آن­‌ها بهمن رخ داده است و مستعد بهمن هستند اجتناب کنید.
• هیچ­گاه از همراهتان جلوتر حرکت نکنید.
• هرگز گمان نکنید مسیری که نشان می‌­دهد افراد دیگری نیز از آن عبور کرده‌­اند، حتما ایمن است.

حتی اگر تمام این موارد را رعایت کنید هم ممکن است گرفتار بهمنی که به‌طور طبیعی رخ داده یا فرد دیگری محرک آن شده است شوید. حالا به سراغ آن می­‌رویم که چگونه می‌توانید از بهمن جان سالم به در ببرید.

اگر در دام بهمن افتادید چگونه می‌توانید از آن خلاص شوید؟

مرگ‌ومیر ناشی از بهمن عموما از یکی از این عوامل ناشی می‌­شود: آسیب جسمانی، خفگی و کاهش حاد دمای بدن. روش‌­های نجات شامل بیرون آمدن از بهمن قبل از متوقف شدن آن، جلوگیری از دفن کامل در بهمن و کاهش زمانی که قربانی در بهمن دفن شده است.

در اصل حتی در تمام مسیرهای ایمن به شما توصیه می‌­شود که به محض اینکه متوجه شدید اتفاقی در حال رخ دادن است از مسیر  بهمن بگریزید. مرکز ملی بهمن ایالات متحده به اسکی بازان توصیه می­‌کند در مکان‌­های بالایی ورقه­‌های برفی اسکی کنند تا حجم برف کمتری بالای سرشان باشد و ماشین‌­برفی سواران سعی کنند در صورت بروز بهمن از آن پیشی بگیرند. در صورت بروز بهمن درخواست کمک کنید؛ در این صورت دیگران متوجه می­‌شوند که شما در خطر هستید. سپس دهان خود را ببندید؛ در این صورت برف نمی‌­تواند وارد راه هوایی‌تان شود. اگر نتوانستید از بهمن فرار کنید کارهای زیر را انجام دهید:

۱. لوازم اسکی خود را رها کنید. این وسایل می­‌توانند شما را پایین بکشند و باعث شوند به دست و پایتان فشار بیشتری وارد شود و منجر به شکستن استخوان‌هایتان شود. اما اگر کوله پشتی‌­ شما سبک است و وسایل مورد نیاز مواقع ضروری را در آن دارید، آن را پیش خود نگه دارید.

۲. اگر از ماشین برفی‌ به بیرون پرتاب شدید، تلاش کنید که خود را از آن دور کنید.

۳. از حرکات شنا استفاده کنید تا راه خود را به سطح بهمن بیابید.

۴. سعی کنید درختان اطراف را بگیرید تا از میان برف‌ها خلاص شوید.

۵. به محض اینکه برف آهسته شد، دست خود را دور دهانتان به‌صورت کاسه دربیاورید؛ به این ترتیب شما یک کیسه‌ی هوا برای خود دارید!  وقتی برف شروع به متوقف شدن می‌­کند، به تمام اعضای بدنتان اعتماد و از آن‌ها استفاده کنید، اینگونه نجات‌دهندگان زودتر می­توانند شما را ببینند.

۶. منتظر عملیات نجات بمانید. آرامشان را حفظ کنید. اکسیژنتان را هدر ندهید. تا وقتی که صدای افرادی را که برای نجات آمده­‌اند، بالای سر خود نشنیده‌اید، برای کمک فریاد نزنید.

منابع بسیاری هستند که می­‌گویند شخصی که کاملا زیر برف دفن شده است، می‌­تواند ۱۸ ساعت زنده بماند. اگرچه برف نفوذپذیر است و مقدار زیادی اکسیژن لابه‌لای آن وجود دارد اما بسیاری از قربانیان بازدمشان را تنفس می‌­کنند؛ یعنی دی‌اکسید کربنی که برایشان خطرناک است. نفس گرم همچنین باعث آب شدن برف‌ها و یخ زدن مجدد آن قسمت می‌شود و می‌تواند به لایه‌­ی یخی غیر قابل نفوذ و سخت تبدیل شود که اکسیژن نتواند به‌راحتی در آن نفوذ کند. ولی با یک کیسه‌ی هوای نسبتا بزرگ که با کمک دستانتان ایجاد کرده‌­اید و رو به بیرون باز است، می‌توانید دچار خفگی نشوید؛ اما هنوز هم احتمال کاهش غیرطبیعی دمای بدن و شوک وجود دارد.

اگر شاهد یک بهمن باشید چگونه می‌توانید جان سالم بدر ببرید؟

اگر ببینید فردی در بهمن گیر افتاده است و شما تنها امید آن فرد برای نجات هستید چه می‌کنید؟ بسیاری از محل‌­های اسکی، تیم نجات و سگ­‌های نجات دارند؛ اما رسیدن آن‌ها و کمک آن­‌ها ممکن است برای نجات فرد کمی دیر باشد. طبق آمار، ۹۲ درصد قربانیان از بهمن جان سالم به در می‌­بردند، اگر همراهانشان ظرف ۱۵ دقیقه آن‌ها را از زیر برف بیرون می­‌کشیدند. گروه­‌های بزرگ می­‌توانند فردی را برای کمک بفرستند؛ اما گروه‌­های کوچک یا شاهدانی که تنها هستند، فقط در صورتی حق دارند آن­جا را ترک کنند که بدانند کمک تا چند دقیقه‌ی دیگر می­‌رسد. برخی می­‌گوید درصورتی‌که تنها یک نفر شاهد وجود دارد، آن فرد باید خودش به جستجوی قربانی بپردازد. برخی دیگر هم می‌گویند اگر شاهد هیچ نشانه‌­ی بصری از موقعیت قربانی ندارد و بیکنی همراهش نیست، باید برود و کمک خبر کند.

حال اگر شما کسی باشید که می­‌بینید شخصی گرفتار بهمن شده است، باید این کارها را انجام دهید:

• چشمتان را از قربانی برندارید.
• اگر قربانی کاملا در بهمن دفن شد، چشمتان به نقطه­‌ای باشد که آخرین بار او را توانستید ببینید.
• یک دقیقه صبر کنید؛ یا تا زمانی که بهمن کاملا متوقف شود صبر کنید. مطمئن شوید که بهمن دیگری خواهد آمد یا نه. اگر احتمال بهمن دیگری را دادید از کسی بخواهید چشمش به محل قربانی باشد و شما به جستجوی فرد بپردازید.
• اگر به‌محلی می­‌روید که احتمال بهمن در آن هست حتما باید بیکن، طناب بهمن و یک بیلچه به همراه خود داشته باشید. این سه وسیله برای عملیات نجات بسیار مهم و ضروری‌اند.

در انتها به تعریف اجمالی این سه وسیله‌ی ضروری برای مقابله با بهمن می‌پردازیم:

• بیکن  یک دستگاه فرستنده‌-گیرنده‌ی کوچک است. وقتی بهمن آغاز می‌­شود، کسانی که قربانی بهمن نشدند، حالت دستگاهشان را از ارسال به دریافت تغییر می­‌دهند و از سیگنال‌­ها استفاده می‌­کنند تا جای قربانی را پیدا کنند. بیکن‌­های جدید جهت سیگنال و همچنین قدرت سیگنال را نشان می­‌دهند.
• طناب بهمن دارای طول ۱۵ تا ۵۰ متر و به رنگ‌­های تند است که روی پوسته‌ی آن فلشی به یک جهت رو به خود فرد وجود دارد و در صورت گرفتار شدن در بهمن، نجات‌دهندگان با پیدا کردن آن طناب و جهت فلش روی آن زودتر قربانی را می‌­یابند.
•  بیلچه­‌ها اولین وسیله‌ی مورد نیاز برای بیرون آوردن قربانیان دفن‌شده در بهمن است. برف بهمن بسیار منسجم است و کندن آن با بیلچه زمان کمتری می‌گیرد تا با دست.

هر چه به قربانی نزدیک‌تر شوید سیگنال قوی‌تر خواهد بود. هنگامی که قربانی را یافتید سریعا او را بیرون بکشید. راه هوایی‌­اش را باز کنید و در صورت لزوم، تنفس مصنوعی را اعمال کنید و سریعا به‌دنبال کمک بروید.