سرعت رشد انرژی های نو برای عبور از بحران گرمایش زمین کافی نیست

طی دو دهه‌‌ی آینده، سیستم انرژی جهان دچار یک تحول عظیم خواهد شد. انرژی خورشیدی و بادی در حال تبدیل شدن به منابع اصلی انرژی الکتریکی هستند. به نظر می‌رسد که اشتهای بی‌رحمانه‌‌ی چین در مصرف زغال‌سنگ رو به کاهش گذاشته شده است و میزان مصرف نفت در سوخت اتومبیل‌‌ها، احتمالاً پس از عبور از نقطه‌‌ی اوج، روند نزولی خواهد یافت.

اما یک مشکل وجود دارد: سرعت حرکت جهان به‌‌سوی انرژی پاک، هنوز برای جلوگیری از گرمایش جهانی کافی نیست؛ مگر این که دولت‌ها، اقدامات سیاسی جدیدی را برای کاهش انتشار دی‌اکسید کربن در دستور کار خود قرار دهند.

این نتیجه‌‌ی جمع‌‌بندی انجام‌‌شده از سوی آژانس بین‌المللی انرژی است که روز دوشنبه، گزارش سالیانه‌‌ی چشم‌انداز جهانی انرژی خود را منتشر کرد؛ گزارشی ۶۶۱ صفحه‌ای که در آن، خط سیر انرژی جهان تا سال ۲۰۴۰ پیش‌بینی شده است. این پیش‌بینی‌ها به‌خصوص در شرایط فعلی، امری سخت و دشوار است؛ زیرا بازارهای انرژی جهان که معمولاً دارای روند تکاملی آرامی هستند، امروزه در آستانه‌‌ی یک تحول بزرگ قرار گرفته‌‌اند.در ادامه، برخی از موضوعات اصلی این گزارش آورده شده است.

انرژی بادی و خورشیدی اوج می‌‌گیرند

این گزارش می‌گوید که در سراسر جهان، صنعت برق در حال تجربه‌‌ی بزرگ‌ترین تحول تاریخ خود (از زمان پیدایش این صنعت در بیش از یک قرن پیش) است. یکی از عواملی اصلی این تحول، رشد سریع انرژی بادی و انرژی خورشیدی است.

در طول پنج سال گذشته، میانگین هزینه‌‌ی انرژی خورشیدی ۶۵ درصد کاهش یافته و همچنین هزینه‌‌ی انرژی بادی با ۱۵ درصد کاهش‌ مواجه شده است.  آژانس بین‌‌المللی انرژی پیش‌بینی می‌کند که همزمان با پیشرفت تکنولوژی و کاهش یارانه‌‌های دولتی، این هزینه‌‌ها همچنان به روند نزولی خود ادامه خواهند داد. نیروگاه‌های خورشیدی، به‌سرعت جای نیروگاه‌های جدید زغال‌سنگ را در سراسر جهان خواهند گرفت.

آژانس پیش‌‌بینی کرده است که انرژی‌های تجدیدپذیر، تأمین ۴۰ درصد از برق جهان را تا سال ۲۰۴۰ پوشش خواهد داد (این میزان در حال حاضر به ۲۵ درصد می‌‌رسد). به نظر می‌‌رسد این پیش‌‌بینی، اندکی محافظه‌‌کارانه نیز باشد؛ چرا که در گذشته نیز این آژانس، سرعت رشد انرژی‌‌های بادی و خورشیدی را کمتر از نرخ واقعی آن پیش‌‌بینی کرده بود.

فتیح بیرول، مدیر اجرایی این آژانس می‌‌گوید:

پیش‌‌بینی ما درمورد رشد انرژی خورشیدی، حدود ۲۰ درصد بیشتر از سال گذشته است. این امر دو علت دارد؛ یکی سیاست‌‌های جدید در کشورهای چین و هند و دیگری افت شدید هزینه‌‌ها.

با این حال، این گزارش هشدار می‌دهد که بسیاری از کشورها باید شبکه‌های برق خود را به‌‌منظور مدیریت انرژی متناوب حاصل از نیروگاه‌های بادی و خورشیدی، بازطراحی کنند. این به معنای بازنگری در قوانین اجرایی بازار برق، استفاده از باتری‌‌ها و نیروگاه‌‌های گازسوز برای ایجاد انعطاف‌پذیری در شبکه و نیز بررسی راهکارهای نوینی مانند ذخیره‌سازی هیدروژن است.

عصر طلایی زغال‌سنگ به پایان رسیده است

برای دهه‌ها، کشورهای در حال توسعه نظیر چین و هند، زغال‌‌سنگ را به‌‌عنوان ارزان‌ترین و راحت‌ترین راه برای تأمین انرژی مورد نیاز برای اقتصاد و نجات کشور خود از فقر، به کار گرفته بودند. این یکی از مهم‌‌ترین دلایل رشد انفجاری انتشار گازهای کربن دی‌اکسید در این دوران بود؛ اما اوضاع در حال تغییر است. چین که تاکنون نیمی از زغال‌سنگ جهان را می‌سوزاند، به‌‌دلیل نگرانی‌ در رابطه با معضل  آلودگی هوا (ناشی از فعالیت نیروگاه‌های زغال‌سنگ)، در حال انجام سرمایه‌گذاری‌هایی کلان در صنایع انرژی بادی، خورشیدی، هسته‌ای و گاز طبیعی است. آژانس برآورد می‌‌کند که مصرف زغال‌سنگ در چین تا سال ۲۰۲۵ به پایان خواهد رسید و انرژی‌های تجدید پذیر تا سال ۲۰۴۰ خواهند توانست با پشت سر گذاشتن زغال‌‌سنگ، عنوان بزرگ‌ترین منابع انرژی الکتریکی این کشور را به‌دست آورند.

در حالی که کشورهای جنوب شرقی آسیا و مناطق دیگر، هنوز طرح‌هایی برای ساخت نیروگاه‌های جدید زغال‌سنگ در دست دارند؛ آژانس انتظار دارد که بعد از سال ۲۰۲۰ این تب ساخت‌‌و‌‌ساز با شدت فروکش کند.

اما انتظار نمی‌رود که زغال‌سنگ کاملا ناپدید شود. با اینکه دوران رشد و شکوفایی زغال‌سنگ در حال افول است، آژانس پیش‌‌بینی می‌‌کند که برای چند دهه، مصرف زغال‌سنگ در جهان ثابت باقی بماند. یکی از دلایل این است که متوسط عمر نیروگاه‌‌های زغال‌سنگ در آسیا کم‌تر از ۱۵ سال است (در مقایسه با متوسط عمر ۴۱ ساله این نیروگاه‌ها در آمریکا). بنابراین احتمالاً این نیروگاه‌‌ها به‌‌مدت چند دهه‌ی دیگر، به انتشار آلاینده‌‌ها ادامه خواهند داد؛ مگر اینکه کشورها تصمیم بگیرند که آن‌ها را زودتر از موعد بازنشسته کرده یا فناوری‌‌های جذب و دفن کربن را در این نیروگاه‌‌ها توسعه دهند.

مصرف نفت تا مدتی به اوج نخواهد رسید

حتی اگر جهان شاهد ورود صدها میلیون خودرو جدید در سطح جاده‌‌ها باشد، باز هم ما به‌صورت فزاینده‌ای میزان نفت مصرفی در سوخت این خودروها را کاهش خواهیم داد.

گزارش نشان می‌دهد که مصرف جهانی نفت در خودروها تا اواسط دهه‌ی ۲۰۲۰ به اوج خود خواهد رسید؛ چرا که تا آن زمان، کشورها خواهند توانست استانداردهای سوخت مصرفی خود را ارتقا داده و خودروهای برقی بیشتری را وارد ناوگان سراسری حمل‌‌و‌‌نقل خود خواهند کرد.

اما این بدان معنا نیست که کل مصرف نفت کاهش خواهد یافت؛ چرا که تنها در حدود یک‌چهارم از نفت جهان به‌‌عنوان سوخت خودروهای سواری مورد استفاده قرار می‌گیرد و مابقی در تولید سوخت کامیون‌ها، کشتی‌ها، هواپیماها و همچنین برای گرمایش و تولید پلاستیک‌ و دیگر مواد شیمیایی مورد استفاده قرار می‌‌گیرد.

این بخش‌ها، هنوز با پیشرفت‌‌هایی چشم‌‌گیری در افزایش بهره‌وری مواجه نشده‌‌اند. در نتیجه، آژانس انتظار دارد که تقاضای جهانی نفت تا سال ۲۰۴۰، با پیشتازی کشورهای در حال توسعه، همچنان افزایش یابد.

یک پالایشگاه در بندر پورت آرتور واقع در تگزاس؛ صنعت پتروشیمی شاهد پیشرفت‌‌هایی مشابه با دستاوردهای اخیر صنعت انرژی نبوده است

اهداف چشم‌‌انداز اقلیمی دور از دسترس است

حتی با وجود دستاوردهای قابل‌توجه انرژی‌‌های تجدیدپذیر، جهان هنوز هم فاصله‌‌ی زیادی تا حل شدن بحران گرمایش جهانی دارد. میزان انتشار دی‌اکسید کربن جهانی در سال گذشته ۱/۶ درصد افزایش‌یافته است و میزان آن در سال جاری نیز در سیر صعودی قرار گرفته است. این گزارش می‌گوید که انتشار گازهای گلخانه‌ای تا سال ۲۰۴۰ با شیب کمی، افزایش خواهد یافت.

یک دلیل آن است که منابع فاقد انتشار کربن نظیر انرژی بادی، خورشیدی و هسته‌ای به‌­اندازه‌‌ی کافی سریع رشد نمی‌کنند تا بتوانند پاسخگوی تقاضای جهانی برای انرژی به‌‌ویژه در نقاطی مانند هند و جنوب شرقی آسیا باشند. این بدان معنی است که برای پر کردن این شکاف، مصرف سوخت‌های فسیلی همچنان افزایش خواهد یافت.

برای تغییر دادن این رویه، کشورها باید سیاست‌های جدیدی را وضع کنند؛ مانند سرمایه‌گذاری در بهره‌وری انرژی با هدف کنترل رشد تقاضا، جلوگیری از نشت متان در میادین عملیاتی نفت و گاز، توسعه‌‌ی فناوری جذب کربن در کارخانه‌های سیمان و نیروگاه‌های سوخت فسیلی موجود.

دولت‌ها نقشی کلیدی ایفا خواهند کرد؛ این گزارش اشاره می‌کند که جهان ۲ تریلیون دلار در زیرساخت انرژی سرمایه‌گذاری می‌کند که ۷۰ درصد از این سرمایه‌‌گذاری از سوی شرکت‌ها یا ارگان‌‌های دولتی صورت می‌‌گیرد.بیرول می‌‌گوید:

  این آمار به من می‌گوید که سرنوشت انرژی ما طی دو دهه‌‌ی آینده، به‌‌شدت متکی بر تصمیمات دولتی خواهد بود.