مسکونی‌سازی یا مستعمره‌سازی مریخ به معنی آلوده کردن آن است

نزدیک‌ترین نقطه به زمین با احتمال بالای وجود حیات فرازمینی مریخ است و انسان در تلاش است این سیاره‌ی همسایه را در یک دهه‌ی آینده به مستعمره‌ی خود تبدیل کند؛ اما قبل از این تصمیم باید به این نکته توجه کرد که قدم گذاشتن انسان روی سطح مریخ می‌تواند منجر به تداخل حیات زمینی و حیات مریخی شود.

اگر سیاره‌ی سرخ یک زمین بایر و لم‌یزرع باشد، حضور انسان در مریخ هیچ مشکل اخلاقی نخواهد داشت؛ اما اگر حیات بالقوه‌ای روی مریخ وجود داشته باشد، کاوشگرهای انسانی تهدیدی برای حیات مریخی محسوب می‌شوند و حتی ممکن است باعث انقراض آن شوند. دیوید وینتراپ ستاره‌شناس در کتاب خود با عنوان حیات روی مریخ: آنچه قبل از رفتن باید بدانیم به چند سؤال پاسخ می‌دهد. به عقیده‌ی او در ابتدا باید سناریوی مهاجرت به مریخ را درک کرد و به پیامدهای آن فکر کرد. شاید لازم باشد مأموریت‌های سرنشین‌دار به مریخ در زمان مشخصی اجرا شوند.

حیات کجاست؟

به عقیده‌ی دانشمندان پیش‌نیازهای اولیه‌ای برای حیات وجود دارد. در هر نقطه از جهان که آب مایع وجود داشته باشد، احتمال وجود حیات هم است. آب مایع منبع گرما و انرژی و مقادیر فراوان عناصر ضروری مثل کربن،هیدروژن، اکسیژن، نیتروژن و پتاسیم است. مریخ و دو قمر دیگر در منظومه‌ی شمسی گزینه‌های مناسبی برای حیات فرازمینی هستند. قمر اروپا یکی از قمرهای مشتری و انکلادوس یکی از قمرهای زحل پیش‌نیازهای حیات را دارند.

با درنظر گرفتن برنامه‌های اکتشافی دانشمندان برای بررسی این دو قمر می‌توان مریخ را بدون خطر آلودگی مورد بررسی قرار داد. اقیانوس‌هایی در لایه‌های ضخیم زیرین قمرهای اروپا و انکلادوس قرار دارند؛ این اقیانوس‌ها منبع احتمالی حیات اولیه در اوایل شکل‌گیری منظومه‌ی شمسی یعنی در ۴.۵ میلیارد سال پیش هستند.

فضاپیمای ناسا از فوران‌های آب گرم اقیانوس‌های انکلادوس تصویربرداری کرده است. دانشمندان سیاره‌شناس در جستجوی حیات روی سطح این قمرها به دنبال توسعه‌ی مأموریت Europa Clipper تا سال ۲۰۲۰ هستند. آن‌ها امیدوارند مأموریت‌های دیگری را برای قمر انکلادوس اجرا کنند.

توجه به عدم آلودگی

از آغاز عصر فضا، دانشمندان تهدید آلودگی دنیاهای دیگر را جدی گرفتند. اوایل ۱۹۵۹، ناسا نشست‌هایی با موضوع اهمیت پاک‌سازی فضاپیماهای ارسالی به دنیاهای دیگر برگزار کرد. از آن زمان، استانداردهای گندزدایی برای تمام مأموریت‌های اکتشافی فضایی تدوین شده است، این استانداردها به تعادل بین اهداف پروژه و عدم آسیب و خسارت به تجهیزات حساس (که می‌توانند منجر شکست کل پروژه شوند) کمک می‌کنند. امروزه ناسا پروتکل‌هایی برای محافظت از کل اجرام منظومه‌ی شمسی ازجمله مریخ تدوین کرده است.

پیشگیری از آلودگی قمر اروپا و انکلادوس به‌خوبی درک شده است؛ به همین دلیل یکی از پیش‌نیازهای کل مأموریت‌های زحل و مشتری جلوگیری از آلودگی قمرهای آن‌ها بوده است. فضاپیمای گالیله‌ی ناسا از سال ۱۹۹۵ تا ۲۰۰۳ به بررسی مشتری و قمرهای آن پرداخت. با توجه به مدار گالیله، احتمال برخورد آن به قمر اروپا و آلوده شدن این قمر وجود داشت.

البته ممکن است چنین برخوردی در طی میلیون‌ها سال رخ ندهد؛ اما این ریسک هر چند کوچک وجود دارد. به‌همین دلیل ناسا به‌صورت جدی به راهبرد کمیته‌ی آکادمی ملی در مورد اکتشافات قمری و سیاره‌ای توجه کرده است. در این بیانیه به مخالفت‌های جدی ملی و بین‌المللی در رابطه با دفع احتمالی فضاپیمای گالیله در قمر اروپا اشاره شده است.

ناسا برای از بین بردن چنین ریسکی در ۲۱ سپتامبر ۲۰۰۳، از آخرین سوخت فضاپیما برای برخورد آن به جو مشتری استفاده کرد. پس از برخورد گالیله با سرعت ۴۸ کیلومتر بر ثانیه در عرض چند ثانیه تبخیر شد.

درست ۱۴ سال بعد، ناسا همین سناریو را برای فضاپیمای کاسینی تکرار کرد. مأموریت کاسینی برای بررسی زحل و قمرهای آن از سال ۲۰۰۴ تا سال ۲۰۱۷ ادامه داشت. در ۱۵ سپتامبر ۲۰۱۷ و به‌دنبال کاهش سوخت کاسینی بر اساس دستورالعمل‌های اپراتورها، این فضاپیما به جو زحل برخورد کرد و متلاشی شد.

اما در مورد مریخ چطور؟

مریخ هدف ۷ مأموریت فعال ازجمله دو مریخ‌نورد اپورچونیتی و کریاسیتی است. علاوه بر این مأموریت Insightناسا در ۲۶ نوامبر برای فرود روی مریخ برنامه‌ریزی شده است. هدف این مأموریت، اندازه‌گیری ساختار داخلی مریخ است. در ادامه‌ی برنامه‌های دهه‌ی ۲۰۲۰، هردو مریخ‌نورد ExoMars از ESA (آژانس فضایی اروپا) و Mars 2020از ناسا برای جستجوی حیات به مریخ فرستاده خواهند شد.

_{مریخ‌نورد کریاسیتی قبل از پرتاب برای پیشگیری از آلودگی‌های میکروبی در شرایط پاک تست شد}

خبر خوب این است که ریسک آلودگی مریخ‌نوردهای رباتیک برای مریخ اندک است؛ زیرا کل فضاپیما برای فرود روی مریخ طراحی شده است و قبل از ارسال پاک‌سازی می‌شود. این مسئله از دهه‌ی ۱۹۷۰ و با اجرای فرآیند پاک‌سازیکپسول‌های وایکینگ توسط ناسا اهمیت پیدا کرد (زیرا این کپسول‌ها به صورت مستقیم با سطح مریخ در تماس بودند). احتمال ورود میکروب به این مریخ‌نوردها اندک است.

هر گونه جانداری که بتواند به خارج از مریخ‌نورد راه پیدا کند، قطعا از شرایط سخت سفر زمین به مریخ جان سالم به در برده است. از طرفی خلاء فضا همراه با اشعه‌ی شدید ایکس، نور فرابنفش و اشعه‌ی کیهانی فضای خارجی هر فضاپیما را استریل می‌کنند.

هر باکتری که به داخل مریخ‌نوردها راه پیدا کند می‌تواند به‌صورت زنده وارد مریخ شود؛ اما حتی در صورت فرار هم به‌خاطر جو نازک مریخ هیچ تضمینی برای محافظت از آن در مقابل تشعشعات پرانرژی فضایی وجود ندارد. این باکتری‌ها به‌سرعت کشته می‌شوند.

در نتیجه به‌خاطر این محیط خشن می‌توان انتظار داشت زندگی روی مریخ (حتی در صورت وجود) زیر سطح آن در جریان باشد. از آنجا که هیچ مریخ‌نوردی حفره‌های عمیق و غارهای آن را مورد بررسی قرار نداده، هنوز فرصت روبه‌رو شدن با میکروب‌های احتمالی مریخی به وجود نیامده است.

اکتشافات مریخ تا این لحظه به مریخ‌نوردهای بدون سرنشین محدود شده‌اند به‌همین دلیل این سیاره از آلودگی‌های زمینی مصون مانده است؛ اما وقتی فضانوردها به مریخ بروند، باید با سیستم‌های تأمین انرژی و پشتیبان حیات، محل استقرار، پرینترهای سه‌بعدی غذا و ابزار به بررسی مریخ بپردازند.

هیچ‌کدام از این موارد را نمی‌توان مانند یک فضاپیمای رباتیک استریل کرد. مهاجران انسانی ضایعاتی را تولید می‌کنند، سعی می‌کنند به تولید و پرورش غذا بپردازند و از ماشین‌هایی برای استخراج آب از زمین و جو مریخ استفاده کنند. به‌همین سادگی، مهاجران انسانی تنها با زندگی روی مریخ آن را آلوده می‌کنند.

بعد از آلودگی نمی‌توان زمان را به عقب برد

پژوهشگرهای فضایی به توسعه‌ی یک روش دقیق برای اکتشافات رباتیک مریخ، اروپا و انکلادوس پرداخته‌اند؛ اما چرا انسان همچنان خطرات تهدید‌کننده‌ی زندگی مریخی و مستعمره کردن این سیاره را نادیده می‌گیرد؟

آلودگی مریخ یک پیامد غیرقابل‌پیش‌بینی نیست. تقریبا ۲۵ سال پیش، انجمن پژوهش‌های ملی گزارشی با این عنوان منتشر کرد: آلودگی زیستی مریخ: مشکلات و توصیه‌ها. این گزارش بر مأموریت‌های انسانی مریخ و آلودگی اجتناب‌ناپذیر این سیاره در این مأموریت‌ها اشاره کرده است.

البته هر گونه تلاشی برای دستیابی به شواهد زندگی گذشته و حال در مریخ در مأموریت‌های آینده (ازجمله‌ مأموریت‌های سرنشین‌دار) ضروری است. اکتشافات حاصل از این مأموریت‌ها می‌توانند بر تصمیم‌گیری و ارسال مهاجر به مریخ تأثیر بگذارند.

_{به عقیده‌ی دانشمندان نوارهای باریک تیره بر اثر جریان‌های آب مایع از دیواره‌های مریخ شکل گرفته‌اند (آب لازم برای حیات)}

حتی اگر خطرات حضور انسان در مریخ نادیده گرفته شوند، مسئله‌ی تبدیل مریخ به زمینی دیگر پیامدهای جدی اجتماعی، قانونی و بین‌المللی را به دنبال خواهد داشت و قبل از این که دیر شود باید به بحث در مورد آن‌ها پرداخت؛ اما زندگی مریخی چه ریسک‌هایی را برای محیط‌زیست یا حتی سلامت انسان خواهند داشت؟ و اگر انواع حیات در مریخ تهدیدی برای مولکول DNA و زندگی افراد روی زمین باشند، آیا کشورها یا سازمان‌های مختلف همچنان حق مهاجرت به این سیاره و آلوده کردن آن را دارند؟

اما سازمان‌های کلیدی دولتی (ازجمله ناسا، پروژه‌ی Mars 2117 امارات متحده) و خصوصی (SpaceX، Mars One، Blue Origin) در حال برنامه‌ریزی برای ارسال مهاجر به مریخ هستند و هدف آن‌ها ساخت شهرهای قابل سکونت در این سیاره است که قطعا آلودگی‌هایی را به بار خواهد آورد.

به‌عقیده‌ی بعضی دانشمندان، شواهد مستدلی پیرامون حیات مریخی، چه در گذشته و چه در زمان حال وجود ندارد. اگر حیات روی مریخ وجود داشته باشد، متعلق به مریخی‌ها است. مریخ سیاره‌ی آن‌ها است و انسان تهدیدی برای زندگی مریخی خواهد بود. آیا انسان صرفا به‌خاطر داشتن توانایی حق مستعمره‌سازی مریخ را دارد؟ انسان می‌تواند از فناوری رباتیک برای بررسی قابل سکونت بودن مریخ استفاده کند؛ اما آیا اصول اخلاقی اجازه‌ی استفاده از ابزار برای برسی مریخ را می‌دهند؟