نابودی زمین بر اثر آزمایش های شتاب دهنده یک داستان تخیلی صرف نیست

پروفسور مارتین ریس (Martin Rees)، کیهان‌شناس سرشناس بریتانیایی یک جمله‌ ماندگار در مورد دستگاه‌های شتاب‌دهنده ذرات، بیان کرده است:

هر چند احتمال آن اندک است، اما امکان بروز فاجعه،کاملا واقعی است.

در دستگاه‌های شتاب‌دهنده‌ای نظیر برخورد‌دهنده‌ی هادرونی بزرگ (LHC)، ذرات با سرعتی باورنکردنی شتاب می‌گیرند، به یکدیگر کوبیده می‌شوند و درنهایت ریزش اتمی مورد مشاهده قرار می‌گیرد.

چنین برخوردهایی در سرعت بالا به ما کمک می‌کند تا مقادیر زیادی از ذرات جدید را کشف کنیم، اما به‌عقیده‌ی پروفسور ریس، این کار عاری از ریسک نخواهد بود. وی در کتاب تازه خود با نام On The Future: Prospects for Humanity چشم‌اندازی تاریک را به تصویر می‌کشد:

ممکن است یک سیاه‌چاله شکل گیرد و همه چیز را در خود فرو ببلعد.

دومین رویداد احتمالی ترسناک نیز این است که ذرات کوارک دوباره به هم بپیوندند و ذرات متراکمی به‌نام استرانگلت (Strangelet) تشکیل شود. این ذرات به خودی خود بی‌خطرند اما مطابق برخی از فرضیه‌ها، یک استرانگلت به محض برخورد با هر چیزی، می‌تواند آن را تبدیل به شکلی جدید از ماده کند. بدین ترتیب کل کره‌ی زمین به یک کره‌ی ابرچگال با طول ۱۰۰ متر تبدیل خواهد شد.

این تمام ماجرا نیست. به نظر پروفسور ریس، یک روش دیگر هم برای نابودی زمین توسط شتاب‌دهنده‌ی ذرات وجود دارد:

وقوع یک فاجعه‌ی بزرگ که فضا را در خود می‌بلعد.

فضای خالی یا آنچه که فیزیکدانان از آن با نام خلاء یاد می‌کنند، در واقع چیزی بیشتر از «هیچ» است. فضای خالی عرصه‌ای است که در آن همه‌چیز رخ می‌دهد. فضایی که تمام نیروها و ذرات حاکم بر دنیای فیزیک را در خود پنهان کرده است. این خلاء می‌تواند شکننده و ناپایدار باشد.

برخی گمان می‌کنند که انرژی متمرکز حاصل از برخورد ذرات می‌تواند آغازگر یک «گذار فاز» باشد که خود می‌تواند در کالبد فضا شکاف ایجاد کند. بروز چنین واقعه‌ای نه‌تنها یک فاجعه برای زمین، بلکه فاجعه‌ای برای تمام کیهان محسوب خواهد شد.

واقعا ترسناک به نظر می‌رسد. اما آیا باید احساس نگرانی کنیم؟ مطمئنا دانشمندان در LHC می‌توانند احتمال چنین خطراتی را به صفر برسانند.

در وب‌سایت رسمی مرکز تحقیقات سرن (CERN) چنین آمده است:

گروه ارزیابی ایمنی LHC یا به اختصار LSAG، با تایید مجدد نتایج گزارش منتشرشده در سال ۲۰۱۳، تصدیق می‌کند که برخوردهای روی‌داده در LHC هیچ خطری را در پی نخواهد داشت و جای هیچ‌گونه نگرانی وجود ندارد.

هر آن‌چه که LHC قرار است آزمایش کند، طبیعت خود آن را بارها پیش از این، در طول حیات زمین و دیگر اجرام آسمانی انجام داده‌ است.

این نکته بسیار مهمی است؛ پرتوهای کیهانی در واقع نسخه‌‌هایی طبیعی از آن‌چیزی است که LHC و دیگر شتاب‌دهنده‌های ذرات انجام می‌دهند. این پرتوها به‌صورت دائم در حال برخورد با زمین هستند. تیم LHC همچنین برای استرانگلت‌ها نیز پاسخی یافته‌اند:

آیا امکان دارد استرانگلت‌ها با ماده‌ی عادی ترکیب شده و  آن را به شکل ماده‌ی عجیب (Strange matter) درآورد؟ این سوال در سال ۲۰۰۰، پیش از راه‌اندازی برخورددهنده‌ی یون‌های سنگین نسبیتی (RHIC) در ایالات متحده مطرح شده بود.

مطالعه فعلی نشان می‌دهد که جایی برای نگرانی وجود ندارد و طی هشت سال فعالیت RHIC و تلاش برای یافتن استرانگلت‌ها، هنوز موردی کشف نشده است. حتی پیش‌تر، استیون هاوکینگ فقید نیز شتاب‌دهنده‌ی ذرات را این چنین ستوده است:

با آغاز به‌کار LHC، دنیا به انتها نخواهد رسید. LHC کاملا ایمناست. هر روزه میلیون‌ها برخورد با انرژی بسیار بیشتر در اتمسفر زمین روی می‌دهد و رویداد هولناکی هم رقم نمی‌خورد.

البته از جهاتی، حق با پروفسور ریس است. ما ۱۰۰ درصد مطمئن نیستیم و ممکن است هرگز هم نباشیم. با این حال (همانطور که خود او هم می‌گوید) بسیاری از پیشرفت‌های علمی، با خود ریسک‌هایی به همراه دارند؛ اما این دلیل نمی‌شود که آنها را به‌طور کامل متوقف کنیم. وی درکتاب خود می‌گوید:

نوآوری بیشتر اوقات خطرناک است؛ اما اگر از خطرات چشم‌پوشی نکنیم، ممکن است منافع را هم از دست بدهیم.

با این وجود، فیزیکدانان باید درمورد انجام آزمایش‌هایی که تاکنون حتی در کیهان هم انجام نشده‌اند، جانب احتیاط را رعایت کنند.

بسیاری از ما تمایل داریم با انگاشتن چنین خطراتی به‌مثابه یک داستان علمی-تخیلی، از آنها چشم‌پوشی کنیم؛ اما اطمینان داشته باشید که خطرات قابل چشم‌پوشی نیستند، حتی اگر احتمال وقوع آنها بسیار ناچیز باشد.

با این تفاسیر، شاید واقعا بهتر باشد رسیدگی به چنین امور پرمخاطره‌ای را به فیزیکدانان ذرات واگذار کنیم. نظر شما چیست؟