مایاهای باستان و تولید و تجارت نمک در هزار سال پیش

ممکن است تمدن باستانی مایا برای توانایی‌های خود در ریاضیات، تقویم‌های دقیق و معابد مسحورکننده شناخته شده باشند. اما آنها احتمالا از اولین تمدن‌هایی بودند که به تجارت نمک می‌پرداختند. در اوج تمدن مایا، یعنی از ۳۰۰ تا ۹۰۰ میلادی، اقوام ساکن سواحل بلیز (در کارائیب) آب نمک را در دیگ‌های بزرگی می‌جوشاندند و نمک به‌دست می‌آوردند. نتیجه نهایی به شکل قالب‌های نمک بود که به‌وسیله‌ی قایق‌ها به شهرهای مختلف قوم مایا برده و فروخته می‌شد.

آخرین شواهد از وجود امپراطوری نمک مایاها توسط هیتر مک‌کیلوپ، باستان‌شناسی از دانشگاه ایالتی لوئیزیانا و همکارش کوشو آویاما، متخصص ابزارهای سنگی از دانشگاه ایباراکی ژاپن، کشف شدند. پژوهش آنها که به‌تازگی در ژورنال علمی PNAS منتشر شده، نشان می‌دهد که مایاها نه تنها، مقادیر زیادی نمک تولید می‌کردند، بلکه ماهی و گوشت را برای رفع نیازهای غذایی و تولید کالایی ذخیره می‌کردند و بعدا می‌فروختند. پژوهشگران می‌گویند که نمک و ماهی آب‌شور هر دو کالاهای قابل نگهداری هستند که برای تجارت و کاهش کمبود مواد غذایی مناسب هستند.

با روی آوردن تمدن‌های شکارچی گردآور باستان به‌ کشاورزی، مشخص نیست چگونه نمک کشف شد و امروز به‌عنوان یک ماده‌ی غذایی ضروری از آن نام برده می‌شود.

هیتر مک‌کیلوپ می‌گوید:

از آنجایی که ما در طول بررسی یا کاوش‌های سطح دریا تقریبا بقایای استخوانی هیچ ماهی یا استخوان‌های سایر حیوانات را پیدا نکردیم، از این شگفت‌زده شدم که نشانگرهای میکروسکوپی روی ابزارهای سنگی که به آن «سایش‌های ابزارها» می‌گویم، نشان داد که بیش‌تر این ابزارها برای بریدن گوشت و ماهی استفاده می‌شدند.

سایت باستان‌شناسی موسوم به «کارگاه‌های نهر نمک پاینیس» (Paynes Creek Salt Works) در پارک ملی پاینیس، منطقه‌ای به وسعت ۵ کیلومتر مربع است که در محاصره‌ی جنگل‌های مانگرو است و با بالا آمدن سطح دریا در بستر یک کولاب آب‌ شور مدفون شدند. خاک مانگرو یا پوده، کاملا اسیدی است و به‌همین جهت استخوان‌ها، پوسته‌ها و میکروفسیل‌ها را که از جنس کربنات کلسیم هستند، تجزیه می‌کند. به‌همین جهت، هیچ گونه بقایای استخوانی از ماهی‌ یا حیوانات دیگر در این ناحیه پیدا نشد. با این حال، پوده‌ی مانگرو، چوب را به‌خوبی حفظ می‌کند که معمولا در جنگل‌های بارانی آمریکای مرکزی تجزیه می‌شود.

باستان‌شناسان پس از اینکه در سال ۲۰۰۴، بقایای ابزارهای چوبی را در اینجا پیدا کردند، از ناحیه‌ی زیر آب نقشه‌برداری کردند و حفاری‌هایی را انجام دادند. به‌این ترتیب، آنها موفق به کشف بیش از ۴ هزار تیر چوبیشدند که احتمالا بقایای مجموعه ساختمان‌هایی بودند که به‌عنوان کارگاه نمک استفاده می‌شدند.

مک‌کیلوپ حدود ۳۰ سال است که محل‌های تولید نمک در بلیز را بررسی می‌کند. او می‌گوید، بقایای ۱۱۰ کارگاه تولید نمک را در این منطقه کشف کرده است که هر کدام از این کارگاه‌ها می‌تواند نمک کافی برای روزانه ۷ هزار نفر تولید کند. هر چند بعید است که تمامی این نمک در ظرف یک روز مصرف شده باشد.

مک‌کیلوپ می‌گوید:

در ابتدا تصور می‌کردم، کشف این ابزارهای سنگی شاید به این جهت بوده که مایاها چوب‌های زیادی را برش می‌دادند؛ اما درواقع، اکثر ابزارهای سنگی برای بریدن گوشت و ماهی استفاده می‌شدند. این واقعا دید ما را تغییر داد.

مایاها نه تنها مقادیر زیادی نمک تولید می‌کردند، بلکه ماهی و گوشت را برای رفع نیازهای غذایی و تولید کالایی خود ذخیره می‌کردند و بعدا می‌فروختند

به‌عبارت دیگر، مایاها نه‌تنها نمک تولید نمی‌کردند، بلکه آنها متوجه شدند که می‌توانند از نمک برای تولید کالاهای ضروری رژیم غذایی خود استفاده کنند. این کشف به‌ این معناست که تولید نمک، نقش مهمی در تمدن بزرگ قوم مایا ایفا کرده باشد پ به نظر می‌رسد جمعیت آنها در اوج خود به میلیون‌ها نفر در سراسر آمریکای میانه می‌رسید.

مک‌کیلوپ می‌گوید:

 بررسی‌های ما نشان می‌دهد، از آنجایی که مایاهای ساکن نواحی ساحلی، کالای اساسی و نمک را تولید و تجارت می‌کردند؛ جزو جدایی‌ناپذیری از اقتصاد قوم مایا بودند. و به این دلیل که همه به نمک نیاز داشتند، مایاهای نواحی ساحلی واقعا به زندگی روزانه کمک می‌کردند.

روان فلاد، باستان‌شناسی از دانشگاه هاروارد، می‌گوید، نمک به لحاظ زیست‌شناختی برای بدن ضروری است. گاهی اوقات ما بیش از حد زیاد نمک مصرف می‌کنیم، اما نمک پس از «سپیده‌دم تمدن» برای زندگی انسان تبدیل به یک ضرورت شده است. به‌عنوان مثال، در تمدن‌های روم و چین باستان، نمک برای نگهداری و تجارت مواد غذایی حیاتی بود. فلاد می‌گوید که این ماده معدنی شالوده بسیاری از جوامع را حفظ کرده است.

او در ادامه می‌گوید، با بهبود برخی طعم‌ها و مزه‌های خاص، نمک باعث می‌شود که غذاهای متنوع‌تر و غذاهای بیش‌تری در نواحی مختلف تهیه شوند. فلاد که اهمیت نمک را در دوران سلسله‌های چین بررسی کرده، می‌گوید، در حقیقت بسیار دشوار است، روش‌ها و مکان‌هایی که نمک در آن به‌دست می‌آمده را شناسایی کرد.

او می‌گوید:

 این ابهام، همیشه یک نوع پازل جذاب است.

مک‌کیلوپ چندین سال است که تکه‌های پازل تولید نمک مایاها را کنار هم قرار می‌دهد، اما او هنوز موفق به تکمیل آن نشده است. او در سال‌های آینده، به جستجو در پارک ملی پاینیس ادامه می‌دهد تا میزان واقعی زیرساخت‌های تولید نمک در این ناحیه را کشف کند.