نابودی بیش از ۸۰ درصد از موجودات زنده در ۲۵۰ میلیون سال گذشته

حدوداً ۲۵۲ میلیون سال پیش، در زمین تغییراتی شدید و فاجعه‌آمیز رخ داد. فعالیت‌های عظیم و پیوسته‌ی آتشفشانی در سیبری باعث شد که پوششی ضخیم از خاکستر به‌مدت تقریباً یک میلیون سال، کره‌ی زمین را پوشانده و اغلب موجودات زنده‌‌ی آن زمان را از بین ببرد.

این حادثه که «مرگ بزرگ» نام‌گذاری شده، بزرگترین انقراضی است که زمین به خود دیده و ۹۶ درصد از گونه‌های آبزی و ۷۰ درصد از مهره‌داران زمینی را نابود کرده است.

این فوران‌های آتشفشانی به‌قدری شدید بوده‌اند که منطقه‌ای بسیار وسیع از جنس سنگ‌های آتشفشانی از خود به جای گذاشته‌اند که هم‌اکنون به آن، تله‌های سیبری یا فوران‌های بازالتی می‌گویند. این منطقه، از ۱.۵ میلیون کیلومتر مکعب مواد مذابی تشکیل شده که از شکاف‌های آتشفشانیِ پوسته‌ی زمین فوران کرده‌اند.

مایکل برودلی از مرکز تحقیقات پتروگرافی و ژئوشیمیایی در فرانسه می‌گوید:

مقیاس این انقراض چنان باورنکردنی است که دانشمندان را به این اندیشه واداشته که چه عاملی باعث شده تا فوران‌های بازالتی سیبری، تااین‌حد مرگبارتر از فوران‌های مشابه دیگر باشند؟

برودلی و تیمش معتقدند که به پاسخ این پرسش رسیده‌اند.

تغییراتی که در دنیا، در زمان وقوع «مرگ بزرگ» ایجاد شده، بسیار قابل‌توجه بوده‌اند. کره‌ی زمین در آن زمان بسیار گرم‌تر شد؛ دلیل این امر را معمولاً به انتشار مقادیر بالای گازهای فرار آتشفشانی مانند دی‌اکسیدکربن نسبت می‌دهند. همچنین تصور می‌شود که این انتشار، باعث نازک‌شدن شدید لایه‌ی اوزون شده است که در نتیجه‌ی آن، گیاهان بی‌ثمر شده و قادر به تکثیر نبوده‌اند.

اما طبق پژوهش این دانشمندان، «میزان گازهای فراری که انتظار می‌رود از فوران‌های بازالتی منتشر شده باشند، برای توضیح تخريب محيط‌زيست و نوسانات آب‌وهوايی که در اثر حادثه‌ی انقراضِ پایان دوره‌ی پرمین رخ داد، کافی نیست».

پس بقیه‌ی گازهای فرار از کجا آمده بودند؟

طبق پژوهش‌ها‌، این گازها درون زمین و در بیرونی‌ترین لایه‌ی کره‌ی زمین یعنی لیتوسفر پنهان شده بودند.

این دانشمندان، قطعاتی از سنگ‌های پریدوتیتِ گوشته‌ی زمین را بررسی کردند که توسط جریان‌های ماگما در سیبری به سطح زمین آمده بودند. به این سنگ‌ها، زنولیت گفته می‌شود.

بعضی از این زنولیت‌ها مربوط به ۳۶۰ میلیون سال پیش، یعنی قبل از زمان فوران بودند و بعضی دیگر مربوط به ۱۶۰ میلیون سال پیش؛ یعنی پس از وقوع حادثه.

بررسی این سنگ‌ها، حقیقتی مهم را برملا کرد. به‌نظر‌می‌رسد که پیش از فوران، لایه‌ی لیتوسفر در سیبری پر از گروهی از عنصرها به نام هالوژن‌بوده است؛ به‌خصوص کلر، بروم و ید. این عناصر در آب دریا موجود هستند و احتمالاً از طریق نواحی فرورانش بین صفحات تکتونیکیِ زمین، به لیتوسفر راه پیدا کرده‌اند.

اما مقایسه‌ها نشان داد که این هالوژن‌ها در زنولیت‌های ۱۶۰ میلیون ساله، کاهش بسیار زیادی داشته‌اند. این امر نشان می‌دهد که اتفاقی بزرگ، مانند فوران احتمالی یک آتشفشان عظیم، باعث خروج هالوژن‌ها از این سنگ‌ها شده است.

براساس محاسبات دانشمندان، ۷۰ درصد از گازهای فوران آتشفشانی بزرگ، در واقع از لیتوسفر خارج شده‌اند. این امر، فاجعه‌ی بزرگی را که در پی حادثه اتفاق افتاد توجیه می‌کند.

برودلی می‌گوید:

ما به این نتیجه رسیدیم که مخزن بزرگ هالوژن‌ها که در زیر لایه‌ی لیتوسفرِ سیبری ذخیره شده بود، در زمان فوران آتشفشان، به اتمسفر زمین وارد و با نابودی لایه‌ی اوزون باعث آن انقراض بزرگ شده است.