کشف بزرگ ناسا: در زیر سطح قمر انسلادوس، احتمالاً حیات وجود دارد

قمر انکِلادوس، ظاهری فریبنده دارد؛ زیرا روی سطح آن هیچ‌گونه نشانه‌ای مبنی بر این‌که این قمر می‌تواند میزبان حیات باشد وجود ندارد؛ اما در زیر سطح انکِلادوس، دریاهایی قرار گرفته‌اند که بر خلاف سطح این قمر، دمای بالایی دارند و طبق گفته دانشمندان، احتمالاً در آن‌ها حیات فرازمینی وجود دارد. انکِلادوس همواره به عنوان یکی از مکان‌های با امکان میزبانی از حیات مطرح بوده است؛ اما اخیراً ناسا کشفی انجام داده که دانشمندان را شگفت زده کرده است. فضاپیمای کاسینی ناسا که برای آغاز آخرین مأموریت خود آماده می‌شود، به تازگی شواهدی از انجام یکسری واکنش‌های شیمیایی در زیر سطح انکِلادوس یافته که این واکنش‌ها می‌توانند محیطی برای رشد میکروب‌ها فراهم کنند.

کارشناسان می‌گویند که اگر احتمال وجود حیات روی انکِلادوس را یک پازل فرض کنیم، این کشفی که به تازگی صورت گرفته، آخرین قطعه این پازل خواهد بود و ثابت می‌کند که در زیر سطح این قمر، احتمال شکل‌گیری حیات فرازمینی وجود دارد. انکِلادوس ۱,۴۲۷,۴۸۸,۱۲۸ کیلومتر از خورشید فاصله دارد و سطح آن بسیار سرد است؛ اما اقیانوس‌های زیر سطحی آن، تقریباً گرم هستند. دیوید روتِری، دانشمند زمین‌‌شناس و سیاره‌شناس از دانشگاه اُپن، در خصوص کشف صورت گرفته و آینده پیش‌ رو می‌گوید:

در حال حاضر، ما تنها یک نوع حیات هوشمند را می‌شناسیم که آن نیز خود ما هستیم. در حال حاضر ما سیاره‌ای به جز زمین سراغ نداریم که حیات در آن شکل گرفته باشد. اگر ما بتوانیم روی انکِلادوس، حیات را کشف کنیم، مشخص می‌شود که در سامانه خورشیدی دو مکان وجود دارد که حیات توانسته در آن‌ها شکل بگیرد. اگر ما به این نتیجه برسیم، آن‌گاه می‌توانیم در مورد شکل‌گیری حیات روی میلیاردها سیاره‌ای که به دور ستاره‌های موجود در کهکشان راه شیری گردش می‌کنند، اظهار نظر کنیم و به تحقیق بپردازیم.

دریاهای انکِلادوس، در اعماق چندین کیلومتری از سطح این قمر واقع شده‌اند؛ اما یخ‌های سطح انکلادوس دارای شکاف‌هایی هستند که بخارهایی از میان آن‌ها فوران کرده و به درون اتمسفر وارد می‌شوند. دانشمندان برای انجام تحقیقات خود می‌توانند از این بخارها استفاده کنند. در سال ۲۰۱۵، ناسا فضاپیمای کاسینی را از بالای انکِلادوس عبور داد و فاصله این فضاپیما را با اتمسفر انکِلادوس به اندازه‌ای کاهش داد که کاسینی توانست در اتمسفر این قمر، هیدروژن و کربن دی‌اکسید را کشف کند. ناسا از آن زمان تا کنون روی یافته‌های کاسینی تحقیق کرده؛ تا این‌ که سرانجام روز گدشته، نتایج تحقیقات خود را به صورت کامل درژورنال Science منتشر کرد. دانشمندان می‌گویند هیدروژن موجود در اتمسفر انکِلادوس، تنها در اثر واکنش‌های شیمیایی که بین آب گرم و صخره‌های موجود در اقیانوس زیر سطحی انجام می‌شوند، به وجود آمده است.

اگر هیدروژن وجود دارد، می‌تواند با کربن دی‌اکسید ترکیب شده و متان را به وجود آورند (تبدیل بیولوژیکی H2 و CO2 به CH4). در اعماق اقیانوس‌های زمین، متان توسط میکروب‌ها مصرف می‌شود و ممکن است که روی انکِلادوس نیز چنین شرایطی وجود داشته باشد.

پروفسور هانتِر وایت از مؤسسه تحقیقات جنوب غربی در سن آنتونیو و همچنین پژوهشگر اصلی ابزار طیف‌سنج جرمی فضاپیمای کاسینی که هیدروژن را در اتمسفر انکِلادوس کشف کرد، در خصوص کشف جدید و شگفت‌انگیز کاسینی می‌گوید:

انکِلادوس، اقیانوسی دارد که توسط لایه‌ای ضخیم از یخ پوشیده شده است؛ اما این یخ شکاف‌هایی دارد که از میان آن‌ها، بخار مواد به بیرون فوران می‌کند. بخارهایی که به بیرون فوران می‌کنند، دارای خواصی هستند که نشان‌دهنده‌ی واکنش میان آب و هسته‌ای سنگی هستند. پس از تحقیقات بسیار، ما پی بردیم که سنتز هیدروتِرمال دائمی مواد آلی و صخره‌هایی که مواد معدنی را در دل خود جای داده‌اند، این هیدروژن را به وجود می‌آورد. روی زمین، حیات کاملاً به خورشید وابسته نیست. در اعماق اقیانوس‌ها، نور خورشید نفوذی ندارد؛ اما هیدروژن در غیاب خورشید، به تنهایی نقش یک سوخت را برای حیات میکروبی ایفا می‌کند.

در سال ۲۰۰۴، فضاپیمای کاسینی به سامانه زحل رسید و در سال ۲۰۰۵، ناسا آن را برای کاوش این سامانه آماده کرد. در سال ۲۰۱۵، کاسینی کشف کرد که انکِلادوس به هنگام گردش در مدار خود به دور زحل، دارای جنبش‌هایی است. این موضوع نشان می‌داد که گویا این سطح یخی، روی چیز دیگری شناور است؛ به عبارتی دیگر، بخش درونی انکِلادوس بر خلاف لایه بیرونی، منجمد نیست. کارشناسان نتیجه گرفتند که در زیر این لایه یخی ضخیم، یک اقیانوس بسیار بزرگ قرار گرفته است. از آن زمان تا کنون، پژوهشگران به دقت داده‌های ارسالی از سوی کاسینی را بررسی می‌کنند تا ببیند که آیا ابزار موجود روی این فضاپیما توانسته‌اند سرنخ‌های جدیدی از وجود حیات بر روی این قمر بیابند یا خیر.

نتایجی که به تازگی منتشر شده‌اند نشان می‌دهند انکِلادوس تمام شرایطی را که برای به وجود آمدن حیات لازم هستند، دارد. اگر حیات در انکِلادوس وجود داشته باشد، به اکستریموفیل‌های تک سلولی لوله‌ای مانندی که در چشمه‌های هیدروترمال اعماق دریاهای زمین برای میلیاردها سال زندگی کرده‌اند، شباهت خواهد داشت. دیوید روتِری در این خصوص نیز می‌گوید:

در حال حاضر ما آخرین شاهدی را در اختیار داریم که نشان می‌دهد حیات به احتمال زیاد روی انکِلادوس وجود دارد. اگر حیات روی انکِلادوس وجود داشته باشد، به نور خورشید و اکسیژن نیازی ندارد و شاید همانند زمانی باشد که حیات روی زمین شروع به شکل‌گیری کرد.

انکِلادوس دورترین قمر از خورشید است که می‌تواند میزبان حیات باشد و قمرهایی با فاصله بیشتر، نمی‌توانند برای شکل‌گیری حیات مناسب باشند. برخی از کارشناسان بر این باورند که یکی از قمرهای اورانوس به نام آریل نیز اقیانوس مایع دارد؛ اما هنوز این گفته آن‌ها را نمی‌توان تأیید کرد زیرا ادعای بزرگی است. محاسبات دانشمندان نشان می‌دهند که لایه یخی انکِلادوس که اقیانوس را پوشانده است، حدوداً ۲۰ کیلومتر ضخامت دارد؛ اما داده‌های اخیر کاسینی نشان داده‌اند که در قطب جنوبی انکِلادوس، این لایه یخی تنها ۴.۸ کیلومتر ضخامت دارد. دکتردیوید کلِمِنتس، ستاره‌شناس حرفه‌ای از کالج سلطنتی لندن می‌گوید:

ما مدت زیادی است که به فعالیت هیدروترمال مخفی شده در زیر سطح انکِلادوس مشکوک هستیم و می‌دانستیم که به احتمال زیاد یک اقیانوس مایع، عامل اصلی آن است؛ اما نتایج تازه به دست آمده بالاخره این موضوع را ثابت کرده‌اند. این نتایج صد در صد وجود حیات در انکِلادوس را تأیید نمی‌کنند؛ بلکه ما را یک گام دیگر به تأیید این موضوع نزدیک‌تر کرده‌اند. در حال حاضر این نتایج نمی‌توانند به ما چگونگی آغاز شدن حیات روی زمین را نشان دهند؛ اما همین که ما می‌بینیم یک فرآیند هیدروترمال مشابه، در جایی دیگر از سامانه خورشیدی در حال انجام شدن است، امیدوار و خوشحال می‌شویم.

پروفسور اندرو کوتز، سرپرست گروه فیزیک کالج دانشگاهی لندن می‌گوید:

این یک نتیجه بسیار مهم و شگفت‌انگیز است که به ما می‌گوید انکِلادوس به احتمال زیاد هم اکنون میزبان حیات است. حیات برای شکل‌گیری به آب مایع، منبع انرژی، محیط مناسب و زمان کافی نیاز دارد و جالب است بدانید که سه شرط از این چهار شرط، روی انکِلادوس وجود دارند. اکنون این قمر کوچک به همراه مریخ و قمر اروپا، به عنوان مکان‌هایی مناسب برای شکل‌گیری حیات فرازمینی شناخته می‌شوند.

انکِلادوس، ششمین قمر بزرگ سیاره زحل به شمار می‌رود و در سال ۱۷۸۹ توسط ویلیام هِرشِل، ستاره‌شناس مشهور بریتانیایی کشف شد. انکِلادوس حدوداً ۵۰۴ کیلومتر قطر دارد و در فاصله ۱,۲۷۱,۳۸۱,۷۶۰ میلیارد کیلومتری از زمین قرار گرفته است. دانشمندان با توجه بهنیروهای کشندی بسیار عظیمی که از سوی زحل بر روی این قمر اعمال می‌شدند، احتمال دادند که بر روی انکِلادوس آب مایع وجود دارد. شما در مورد این کشف مهم چه فکر می‌کنید؟