نگاهی به دلیل احساس خارش در بدن انسان

خارش پیدا کردن، تجربه‌ای آزاردهنده و غیرخوشایند است؛ به‌خصوص اگر خاراندن نیز وضعیتش را از قبل بدتر کند. جالب است بدانید اختلالاتی وجود دارند که منجر به ایجاد احساس خارشی غیرقابل‌کنترل در افراد می‌شوند؛ این‌گونه خارش‌ها، حتی با خاراندن هم رفع نمی‌شوند.

در یک مطالعه‌ی موردی، یک زن در قسمت روی سر خود، دچار خارش شد. این خارش به‌قدری شدید بود که زن با خاراندن آن، تسکین نیافتن و ادامه دادن به خاراندن، پوست آن قسمت از سرش را به‌کلی خراشید و به مغزش رسید.

این‌گونه اختلالات از کجا سرچشمه می‌گیرند؟ در حقیقت، علت به هنگامی مربوط می‌شود که این احساس در وهله‌ی اول شکل می‌گیرد.

خارش، احساس عجیب‌وغریبی است که دانشمندان هنوز در توضیح آن عاجز مانده‌اند.

حس خارش به‌عنوان شیوه‌ای برای محافظت از پوست، یعنی وسیع‌ترین عضو بدن انسان، در برابر انگل‌ها و تشکیل سلول‌های مرده شناخته می‌شد.

به‌هرحال، باقی ارگان‌های بدن، در نهایت امنیت، در درون بدن جای گرفته‌اند و در درون بدن توسط سیستم ایمنی محافظت می‌شوند. اما پوست، اولین خط دفاعی انسان محسوب می‌شود. پوست، همواره با دنیای خارج در تماس است؛ پس عجیب نیست اگر شیوه‌هایی به‌خصوص را برای صدمه‌ندیدن به‌کار بگیرد.

توضیح دیگری که در مورد خارش وجود دارد، خاصیت مسری‌ بودن آن است. در دوره‌ی پارینه‌سنگی، که انسان‌ها در مجاورت هم زندگی می‌کردند، با دیدن خاراندن‌های مکرر پوست توسط هم‌قبیله‌ای، دیگری نیز به‌طور طبیعی شروع به خاراندن خود می‌کرد؛ چرا که به این صورت، از هرگونه گزش یا عفونت توسط هر عامل آزاردهنده جلوگیری می‌کرد.

اما این توضیح، علت شکل‌گیری احساسی منحصربه‌فرد و دیوانه‌کننده را بیان نمی‌کند.

دانشمندان تا یک دهه‌ی پیش، تصور می‌کردند که خارش تنها نوع خفیف‌تر و متفاوت‌تری از درد است؛ که از گیرنده‌های مشابهی در روپوست استفاده می‌کند. روپوست، پیام‌های شیمیایی و الکتریکی را به قسمت بالای ستون فقرات و مغز منتقل کرده و اعلام می‌کند که عضوی درد دارد.

با این حال، اکنون ما می‌دانیم که حس خارش، مداربندی مخصوص خود را دارد که شامل مواد شیمیایی و سلول‌های ویژه‌ای می‌شود. افراد، واکنش‌های متفاوتی نسبت به درد دارند؛ اما تمام آن‌ها، واکنش مشابهی در مقابل خارش دارند. آن چیزی نیست جز خاراندن.

خاراندن پوست، حسی خوشایند به همراه دارد؛ چرا که موجب ارسال سریع سیگنال دردی در سطح پایین، به مغز می‌شود و سیگنال خارش را به‌منظور ایجاد احساس تسکین، نادیده می‌گیرد. به‌همین دلیل است که نیشگون گرفتن یا ضربه زدن به نقطه‌ی خارش‌پیدا‌کرده هم می‌تواند چاره‌ی کار باشد.

متاسفانه برخی از مواد شیمیایی تسکین‌پیداکرده از جمله سروتونین، باعث شکل‌گیری دوباره‌ی سیگنال خارش می‌شوند. به‌همین علت است که عموما عمل خاراندن، باعث ایجاد حس خارش بیشتری می‌شود. دانشمندان به این چرخه‌ی معیوب، چرخه‌ی خارش-خراش می‌گویند.

آسیب به عصب‌ها، از جمله عصب‌های درگیر در چرخه‌ی ذکرشده،‌ منجر به احساس خارش غیرقابل‌کنترلی بدون وجود حتی یک محرک می‌شود. هنگامی که این اتفاق رخ می‌دهد، شاهد اختلالات موسوم به خارش شدید خواهیم بود.

در بالا، به دلایلی اشاره کردیم که از نحوه‌ی شکل‌گیری خارش حکایت می‌کردند. با این حال، دانشمندان در تمام اوقات هم علت این پدیده را نمی‌دانند. برخی خارش‌های شدید،‌ ممکن است توسط عفونت‌های ویروسی ایجاد شوند که سیستم عصبی را تحت‌الشعاع خود قرار می‌دهند؛ مانند خارش پُست‌هرپتیک که از زونا حاصل می‌شود.

شرایط دیگری نیز مانند خارش شعاع‌ بازویی وجود دارد که توسط عصب محدودشده‌ای در ناحیه‌ی گردن، ایجاد می‌شود. خارش آکواژیک نیز پس از برقراری تماس با آب شکل می‌گیرد. برخی موارد با شرایط نادری در ارتباط هستند که بدن طی آن‌ها، سلول‌های قرمز خونی زیاد از حدی دارد.

تمام اختلالات اشاره‌شده می‌توانند باعث شکل‌گیری احساس خارشی ناخوشایند در افراد شوند؛ برخی اوقات، حتی دلیل واضحی برای ایجادشان وجود ندارد و تسکین هم پیدا نمی‌کنند.

در یک مطالعه‌ی موردی شدید، زنی مبتلا به زونا، دچار چنان خارشی در سرش شد که در عرض یک سال، پوست سر خود را با آسودگی خاراند و خاراند تا آنکه در نهایت به مغز خود رسید.

شما برای تسکین خارش چه می‌کنید؟ خوشبختانه، درمان‌های متعددی برای این احساس وجود دارند و دانشمندان نیز همواره در حال مطالعه و بررسی واکنش انسان به احساس خارش هستند. بنابراین احتمال دارد که در آینده، بالاخره بتوانیم خارش غیرقابل‌کنترل را به شیوه‌ای خوشایند التیام دهیم.