بیماری پارکینسون؛ علائم و پیشگیری و درمان

دانش ما درباره‌ی بیماری پارکینسون (Parkinson’s Disease) در طول زمان تکامل یافته و به پیشرفت در روش‌ درمان این بیماری و امیدواری به آینده منجر شده است. احتمالا متخصصان پزشکی هزاران سال درحال‌مداوای مشکلی بوده‌اند که امروزه آن را به‌عنوان بیماری پارکینسون می‌نامیم. در آیورودا، طب باستانی هند، درباره‌ی علائم و درمان‌های بیماری پارکینسون بحث شده است. آیورودا علمی است که قدمتش به پنج‌هزار سال قبل‌ازمیلاد بازمی‌گردد. شایان ذکر است به وضعیتی شبیه پارکینسون در نخستین کتاب پزشکی چینی در بیش از ۲۵۰۰ سال پیش اشاره شده است.

جیمز پارکینسون بیماری پارکینسون را به‌طور رسمی در سال ۱۸۱۷ در مقاله‌ای با عنوان رساله‌ای در زمینه‌ی فلج لرزشی معرفی کرد. جیمز پارکینسون پزشکی ساکن لندن بود که علائم کلاسیک پارکینسون را در سه نفر از بیماران خود و نیز سه فرد رهگذر در خیابان مشاهده کرده بود. مقاله‌ی او شرح روشنی از برخی از علائم اصلی این بیماری بود: لرزش و سختی و استوارنبودن قامت. تئوری او این بود که این بیماری به‌علت وجود مشکلی در ناحیه‌ی مدولای مغز اتفاق می‌افتد. پارکینسون امیدوار بود جامعه‌ی پزشکی به مقاله‌ی او توجه کنند؛ ولی این اتفاق تا سال ۱۸۶۱ نیفتاد. در آن زمان بود که ژان‌مارتین شارکو، عصب‌شناس فرانسوی و همکارانش این بیماری را متمایز از دیگر مشکلات عصبی درنظر گرفتند و نام بیماری پارکینسون را بر آن نهادند.

بیماری پارکینسون چیست؟

پارکینسون نوعی بیماری است که بیشتر افراد سال‌خورده را درگیر می‌کند؛ اما در جوان‌ترها نیز ممکن است بُروز کند. علائم این بیماری حاصل تخریب تدریجی سلول‌های عصبی در بخش‌هایی از مغز میانی است که کنترل‌کننده‌ی حرکات بدن است. علائم اولیه چندان چندان مهم به‌نظر نمی‌رسند: احساس ضعف یا سفتی در یکی از اندام‌ها (مثل پا) یا احساس لرزشی خفیف در یکی از دست‌ها در هنگام استراحت. سرانجام، این لرزش‌ها بیشتر و گسترده‌تر و عضلات سفت می‌شوند؛ درنتیجه حرکات آهسته و توازن و هماهنگی بین اندام‌ها تضعیف می‌شود. با پیشرفت بیماری، افسردگی و مشکلات شناختی و دیگر مشکلات روانی و عاطفی نیز ممکن است بُروز کنند. بیماری پارکینسون معمولا در ۵۰ تا ۶۵سالگی آغاز می‌شود و درحدود ۱درصد جمعیت مسن جامعه را درگیر می‌کند. شیوع این بیماری در مردان اندکی بیشتر از زنان است و داروهایی برای درمان علائم و کاهش ناتوانی حاصل از بیماری وجود دارد.

عوامل مسبب بیماری پارکینسون کدام‌اند؟

حرکات بدن را قسمتی از مغز تنظیم می‌کند که عقده‌های قاعده‌ای (Basal Ganglia) نامیده می‌شوند. سلول‌های این بخش به وجود تعادل مناسبی از دو ماده نیاز دارند که هر دو در انتقال ایمپالس‌های عصبی نقش دارند: یکی دوپامین و دیگری استیل‌کولین. در بیماری پارکینسون، سلول‌های تولید‌شده‌ی دوپامین تخریب می‌شوند و تعادل بین این دو ناقل عصبی به‌هم می‌ریزد.

پژوهشگران بر این باورند گاهی عوامل ژنتیکی در بُروز این مشکل سلولی نقش دارند. در سال ۱۹۹۷، پژوهشگران مؤسسه‌ی ملی سلامت آمریکا متوجه وجود جهش‌هایی در ژن SNCA در خانواده‌هایی شدند که شیوع پارکینسون در آن‌ها فراوان بود. در سال ۲۰۰۴، پژوهشگران جهشی را در ژن LRRK2 پیدا کردند که موجب بُروز پارکینسون در چندین خانواده در آمریکا و اروپا شده بود. از آن زمان، ژن‌های دیگری نیز کشف شده‌اند که با پارکینسون مرتبط هستند. بااین‌حال ظاهرا ژنتیک، تنها علت حدود ۱۰درصد از بیماری پارکینسون محسوب می‌شود و علت بیشتر این بیماری کشف نشده است. پژوهشگران معتقدند آغاز این بیماری، حاصل اثر ترکیبی عوامل ژنتیکی و محیطی است. در نمونه‌های نادر، پارکینسون ممکن است حاصل عفونت ویروسی یا قرارگرفتن درمعرض موادسمی محیطی مانند آفت‌کش‌ها و مونواکسیدکربن یا فلز منگنز باشد.

بیماری پارکینسون شکلی از پارکینسونیسم است. پارکینسونیسم اصطلاح کلی‌تری است که برای اشاره به مجموعه‌ای از علائم استفاده می‌شود که معمولا با بیماری پارکینسون مرتبط هستند؛ ولی گاهی اوقات حاصل دیگر عوامل هستند. تشخیص تفاوت بین این موارد مهم است؛ زیرا برخی از این عوامل ممکن است درمان‌پذیر باشند. این درحالی است که برخی دیگر به درمان‌ها یا داروها پاسخی نمی‌دهند.

دیگر علت‌های پارکینسونیسم عبارت‌اند از:

• واکنش منفی به داروهای تجویزی
• مصرف داروهای غیرمجاز
• مواجهه با سموم محیطی
• سکته‌ی مغزی
• اختلالات تیروئید و پاراتیروئید
• واردآمدن ضربات مکرر به سر (مثلا در اثر تصادف‌های مکرر یا برخی ورزش‌ها)
• وجود مایع اضافی در اطراف مغز (هیدروسفالی)
• التهاب مغز (انسفالیت) در اثر عفونت

پارکینسونیسم همچنین ممکن است در افرادی دیده شود که به مشکلات عصبی دیگری نظیر آلزایمر، بیماری لویی‌بادی، بیماری کروتزفلد یاکوب، بیماری ویلسون و بیماری ھﺎﻧﺗﯾﻧﮕﺗون مبتلا هستند.

درک علائم بیماری پارکینسون

بیماری پارکینسون اختلالی حرکتی است که به‌آرامی پیشرفت می‌کند. برخی از افراد ابتدا به احساس ضعف و دشواری در راه‌رفتن و سفت‌شدن عضلات دچار می‌شوند. دیگران ممکن است متوجه لرزش‌هایی در سر یا دست‌های خود شوند. افزون‌براین، پارکینسون بیماری پیشرونده‌ای است که تمام علائم آن به‌تدریج بدتر می‌شوند.

علائم کلی بیماری پارکینسون عبارت‌اند از:

• کُندشدن حرکات ارادی به‌خصوص هنگام آغاز حرکاتی مانند راه‌رفتن یا غلت‌زدن در رختخواب
• کاهش تظاهرهای چهره و تکلم یکنواخت و کاهش پلک‌زدن
• راه‌رفتن آشفته و حالت خمیدگی بدن
• مشکل در برخاستن از حالت نشسته
• حرکت چرخشی مکرر در انگشتان دست (مالیدن انگشت شست به انگشت سبابه)
• احساس سفتی در اندام‌های انتهایی و بالاتنه
• مشکلات بلع
• احساس سبکی سر یا غش‌کردن در زمان ایستادن (افت فشارخون وضعیتی)

بیماری پارکینسون معمولا به‌طور ناگهانی ظاهر نمی‌شود. علائم اولیه ممکن است خفیف باشند. فرد ممکن است احساس بی‌قراری یا خستگی کند؛ در دست‌ها یا دیگر قسمت‌های بدن احساس لرزش خفیفی کند یا ایستادن برای او دشوار شود؛ تکلم حالت آرام و مبهم پیدا کند یا دست‌خط او درمقایسه‌با قبل متفاوت شود و کلمات را ریزتر بنویسد. او ممکن است کلمه یا موضوعی را فراموش و احساس افسردگی و اضطراب کند. معمولا دوستان و اعضای خانواده زود متوجه این وضعیت می‌شوند. مشاهده‌ی لرزش‌ها و حرکات سفت و نبود تظاهرهای چهره برای نزدیکان آسان‌تر است. با پیشرفت علائم، فرد ممکن است در هر فعالیتی دچار مشکل شود؛ اما بیشترِ افراد مبتلا به پارکینسون می‌توانند اغلب با استفاده از داروها وضعیت خود را مدیریت کنند.

علائم شایع

۱. سفت‌شدن عضلات: بیشتر افراد مبتلا به پارکینسون در برخی از اندام‌های خود دچار سفتی می‌شوند که دشوارشدن حرکت‌دادن قسمت‌هایی از بدن آن‌ها را موجب می‌شود. علت آن است که عضلات نمی‌توانند به حالت ریلکس درآیند. همچنین، این امر می‌تواند موجب بُروز درد شود؛

۲. لرزش: این لرزه‌های بدون کنترل معمولا در دست‌ها و بازوها آغاز می‌شود؛ هرچند ممکن است در فک و پاها نیز مشاهده شود. فرد بیمار به‌ویژه در هنگام استراحت یا احساس استرس، انگشت‌های شست و سبابه خود را به‌هم می‌مالد. در آغاز لرزش‌ها، تنها در یک طرف بدن مشاهده می‌شوند. با گذشت زمان، این لرزش‌ها ممکن است به بخش‌های دیگر بدن نیز سرایت کند؛ هرچند همه‌ی افراد دچار لرزه نمی‌شوند؛

۳. کُندشدن حرکات: کارهایی نظیر راه‌رفتن و بلندشدن از رختخواب و حتی صحبت‌کردن دشوارتر و کندتر می‌شوند. پزشکان این وضعیت را برادیکینزیا می‌نامند. علت این امر آن است که ارسال پیام به‌وسیله‌ی مغز به قسمت‌های مختلف بدن تضعیف می‌شود. برادیکینزیا ایجاد چهره‌ای بی‌حالت شبیه ماسک در فرد را باعث می‌شود و فرد نمی‌تواند حالات چهره‌اش را نشان دهد؛

۴. تغییرات در راه‌رفتن: یکی از علائم اولیه این است که در هنگام راه‌رفتن، حرکت آزادانه‌ی بازوها متوقف و قدم‌ها کوتاه‌تر و راه‌رفتن دچار نوسان می‌شود. فرد بیمار هنگام عبور از گوشه‌ها دچار مشکل می‌شود و ممکن است احساس کند که پاهایش به زمین چسبیده‌اند.

دیگر علائم بیماری پارکینسون

پارکینسون بیماری پیشرونده‌ای است و علائم آن با گذشت زمان بدتر می‌شوند. این بیماری می‌تواند علاوه‌بر حرکات فرد، روی بینایی و خواب و سلامت روانی او هم تأثیرگذار باشد. فرد مبتلا به پارکینسون ممکن است در مراحل مختلف بیماری علائم مختلفی نشان دهد که مشابه علائم موجود در دیگر افراد مبتلا به پارکینسون نباشد. این علائم عبارت‌اند ار:

• مشکلات در تعادل
• خمیدگی به سمت جلو یا عقب که موجب افتادن بیمار می‌شود
• قامت خمیده به‌صورتی‌که سر به جلو خم می‌شود و شانه‌ها حالت افتادگی پیدا می‌کنند
• لرزش سر
• مشکلات حافظه
• مشکلات دفع ادرار و مدفوع
• خستگی
• تراوش بزاق از دهان
• مشکلات پوستی مانند شوره
• دشواری در عمل جویدن و بلع
• مشکلات نعوظ یا ارگاسم
• احساس سبکی در سر یا غش‌کردن در هنگام ایستادن
• ترس و اضطراب
• گیجی
• زوال عقل یا مشکلات تفکر و استدلال
• ازدست‌دادن بویایی
• تعریق بیش‌ازحد

مشاهده‌ی این علائم همیشه به‌معنای ابتلا به پارکینسون نیست. علت این علائم ممکن است چیز دیگری باشد. اگر تغییراتی در خود مشاهده می‌کنید، لازم است به پزشک مراجعه کنید.

مراحل پیشرفت پارکینسون چگونه است؟

اگر فردی مبتلا به بیماری پارکینسون باشد، باید درباره‌ی نحوه‌ی پیشرفت بیماری خود آگاه باشد. او باید بداند به چه علائمی ممکن است مبتلا باشد و اینکه چه زمانی آن علائم آغاز می‌شوند و چگونه روی زندگی او تأثیر می‌گذارند. بااین‌حال، بیماری پارکینسون در خط مستقیمی حرکت نمی‌کند و مشخص‌کردن اینکه دقیقا به چه شکلی پیشرفت می‌کند، آسان نیست.

پارکینسون با دو دسته‌ی اصلی علائم همراه است: ۱. علائمی که روی توانایی‌های حرکتی فرد تأثیر می‌گذارند و به بُروز مشکلات حرکتی نظیر لرزش و سفت شدن عضلات منجر می‌شوند؛ ۲. علائم غیرحرکتی نظیر درد و از‌دست‌دادن حس بویایی و زوال عقل هستند. فرد مبتلا ممکن است به تمام این علائم دچار نشود و نمی‌توان پیش‌بینی کرد این علائم چقدر شدید خواهند بود یا اینکه سرعت وخامت آن‌ها چگونه است. فردی ممکن است دچار لرزش کمی باشد؛ ولی زوال عقل شدیدی را تجربه کند. فردی دیگر ممکن است به لرزش دچار باشد؛ ولی مشکلی در تفکر و حافظه نداشته باشد. فردی نیز ممکن است به انواع علائم شدید مبتلا باشد. علاوه‌براین، داروهایی که برای درمان پارکینسون استفاده می‌شوند، روی برخی افراد بهتر از دیگران نتیجه می‌دهند و این موضوع نیز مشکلی دیگر به این بیماری سخت پیش‌بینی‌پذیر می‌افزاید.

پارکینسون از الگوی گسترده‌ای پیروی می‌کند. سرعت پیشرفت بیماری در افراد مختلف متفاوت است. علائم معمولا با گذشت زمان بدتر و علائم جدیدی در میانه‌ی راه ظاهر می‌شوند. پارکینسون همیشه روی طول عمر فرد بیمار تأثیر نمی‌گذارد؛ اما می‌تواند موجب تغییر درخورتوجهی در کیفیت زندگی شود. بعد از حدود دَه سال، بیشتر افراد مبتلا حداقل با یک مشکل اصلی مانند زوال عقل یا ناتوانی جسمی درگیر خواهند بود.