زهره و تمدن مایا: محاسبه حرکات ونوس در هزار سال پیش

کد درسدن (Dresden Codex)، قدیمی‌ترین کتاب آمریکایی شناخته شده است. تحلیلی جدید از این متن باستانی مایایی نشان می‌دهد که دانشمندی از اوایل  دوره‌ی مایا احتمالا بیش از هزار سال پیش، کشفی بزرگ کرده است.

بر اساس این مطالعات جدید، اطلاعات نجومی نوشته‌شده در بخشی از متن، موسوم به جدول ونوس، آن‌گونه که تصور می‌شد، فقط بر مبنای طالع‌بینی نیست؛ بلکه شکلی پیشگامانه از ثبت اطلاعات علمی است که تأثیری شگرف بر جامعه‌ی مایا داشته است.

جراردو آلدانا، انسان‌شناس از دانشگاه کالیفرنیا، می‌گوید: «باارزش‌ترین قسمت این مطالعه، این است که به کار یک فرد مایایی می‌نگریم و می‌توانیم او را دانشمند بنامیم: یک ستاره‌شناس. این شخص که رویدادها را از یک شهر و دوره‌ی خاصی از زمان مشاهده می‌کرده است، با خلاقیت خود، این ابداع ریاضی را پدید آورده است».

آلدانا، جدول ونوس را با استفاده از هیروگلیف‌خوانی، باستان‌شناسی و نجوم مطالعه کرده است. مطالعه‌ی او نشان می‌دهد که با تصحیح باستانی ریاضیات مربوط به حرکات زهره، می‌توان دریافت که این ثبت، از شهر چیچن ایتزا (Chich’en Itza) در دوره‌ی کلاسیک ترمینال، سال‌های ۸۰۰ تا ۱۰۰۰ پس از میلاد مسیح صورت گرفته است.

پژوهشگران مدت‌ها است که این «ظرافت ریاضیاتی» را می‌شناسند، اما فکر می‌کردند چیزی جز یک ابجد عجیب نیست؛ ولی در واقع این اعداد تصحیح چرخه‌ی نامنظم زهره هستند که ۵۸۳.۹۲ روز به طول می‌انجامد و مانند تقویم گرگوری با در نظر گرفتن سال‌های کبیسه است.

آلدانا توضیح می‌دهد: «این بدین معنا است که اگر از تقویمی که از روزها به‌عنوان واحد خود استفاده می‌کند (استفاده از زهره بدون اعمال تصحیح)، خطایی رخ خواهد داد.»

بر اساس تحلیل آلدانا از جدول زهره، فعل کلیدی در متن، «k’al» است که معنی آن از آنچه پژوهشگران پیش از این معنا کرده بودند، متفاوت است. او می‌گوید معنای این فعل باید «قرار گرفتن» باشد که مفهوم کیهانی جدیدی در متن می‌یابد و به دریافت مفهوم علمی جدیدی از متن کمک می‌کند.

آلدانا توضیح می‌دهد: «منظور من این است که بیایید گامی به عقب برداریم و فرضیه‌ای متفاوت ایجاد کنیم. بیایید در نظر بگیریم که آن‌ها سوابق تاریخی داشتند و سوابق تاریخیِ رویدادهای نجومی را نگه می‌داشتند و درست مانند یونانیان، مصریان و دیگران، آن‌ها را به کار می‌گرفتند».

او اضافه می‌کند: «این کاری است که آن‌ها می‌کردند. آن‌ها این اطلاعات را در دوره‌های طولانی از زمان ثبت می‌کردند و سپس الگوی آن‌ها را می‌یافتند. تاریخ ستاره‌شناسی غرب کاملا بر اساس این فرض بنا شده است».

آلدانا برای آزمایش این فرضیه؛ یکی دیگر از سایت‌های باستان‌شناسی مایا، کپن (Copán) در هندوراس را بررسی کرد. اطلاعات ثبت‌شده از زهره در این ایالت خودمختار سابق، با اطلاعات جدول ونوس تطابق دارد و این ایده را که مشاهدات حرکت سیارات فرمی از ثبت تاریخی و علمی بوده است، قوت می‌بخشد. آلدانا فکر می‌کند احتمالا این مشاهدات فقط به‌منظور نگه‌داری سوابق نجومی نبوده‌، بلکه پایه‌ای برای فعالیت‌های تقویمی نیز بوده‌اند.

او می‌گوید: «آن‌ها فقط زمان ظهور زهره را ثبت نمی‌کردند، بلکه از آن برای تشریفات مذهبی خود استفاده می‌کردند. آن‌ها فعالیت‌های مذهبی داشتند؛ فعالیت‌هایی که در آن‌ها، کل شهر باید در کنار هم جمع می‌شد. آن‌ها باید رویدادهای مشخصی را بر اساس مشاهده‌ی ونوس انجام می‌دادند».

اگر تفسیر جدید جدول ونوس درست باشد؛ در این صورت ثبت‌های اولیه‌ی مایاها، تنها اعمالی عددی بر اساس محاسبات ریاضی نبوده‌، بلکه دستاورد علمی بزرگ‌تری بر اساس مشاهدات گسترده نیز بوده است.

آلدانا اضافه می‌کند: «به همین دلیل است که این پروژه را «کشف کشفیات» می‌نامم؛ زیرا این فقط کشف آن‌ها نیست. ما چشمانمان را بسته بودیم و کشف علمی واقعی آن‌ها را که توسط مردم مایا در شهری مایایی صورت گرفته بود، نمی‌دیدیم».

این یافته‌ها در ژورنال Journal of Astronomy in Culture گزارش شده است.