۳ آبان: کشف یاپتوس یکی از قمرهای سیاره کیوان

۳۴۳ سال پیش در چنین روزی یعنی ۲۵ اکتبر سال ۱۶۷۱ ستاره شناس و منجم برجسته‌ی ایتالیایی جیووانی دومنیکو کاسینی موفق به کشف یاپتوس سومین قمر بزرگ سیاره کیوان شد.

جیووانی کاسینی را به نام جاندومنیکو کاسینی نیز می‌شناسند. کاسینی به همراه رابرت هوک، لکه قرمز بزرگ را در سیاره‌ی مشتری کشف کرد. کاسینی همچنین نخستین کسی بود که چهار قمر کیوان را توانست رصد کند و آنها را ستارگان لویی نامید. همچنین در حدود سال ۱۶۹۰ برای نخستین بار شکافی در میان حلقه‌های زحل توسط کاسینی شناسایی شد که به شکاف کاسینی معروف است. حلقه‌ها یا کمربندهای زحل در فاصله ۱۱۲۰۰ کیلومتری آن جای گرفته‌اند. حلقه‌های زحل از تکه‌های یخ و همچنین تکه‌های سنگ و غبار تشکیل شده‌اند برخی به اندازه یک غبار ریز و برخی به اندازه یک خانه. حلقه‌های زحل پهن و بسیار تخت و نازک هستند. پهنای آن‌ها ۲۸۰ هزار کیلومتر است اما ضخامت آنها تنها یک کیلومتر است.

جیووانی کاسینی دستاوردهای بسیاری را در علم ستاره شناسی از خوب بجای گذاشته است؛ ولی شاید یکی از جالب‌ترین و معروفترین دستاوردهایش همان کشف قمر سوم کیوان یعنی یاپتوس باشد. چراکه این قمر از خصوصیت‌های منحصربه فردی برخوردار است که موجب شده  با سایر قمرهای سیاره کیوان و حتی قمرهای سایر سیاره‌های منظومه شمسی متفاوت باشد.

در اکتبر سال ۱۶۷۱ جیووانی کاسینی موفق به رصد یاپتوس شد. او آن را در سمت غرب کیوان مشاهده کرد، اما موفق نشد آن را در سمت شرق ببیند که این موضوع موجب تعجب وی شد چراکه قاعدتا باید بتواند با توجه به حرکت قمر به دور سیاره در سمت دیگر نیز این قمر را مشاهده کند. این اتفاق چند بار ادامه پیدا کرد که او تنها میتوانست این قمر را در غرب کیوان و نه در شرق آن مشاهده کند. این موضوع تبدیل به یک چالش بزرگ برای کاسینی شده بود و سال‌ها مشغول بررسی آن بود تا اینکه سرانجام موفق شد این قمر را در شرق کیوان در سال ۱۷۰۵ مشاهده کند ولی متوجه شد که نور آن در سمت شرق بسیار کمتر است و همین موضوع مانع رصد آن می‌شود. در آن زمان کاسینی نتوانست توضیح دقیقی برای این پدیده ارایه کند؛ اما حدس زد که نیمی از آن روشن و نیمی از آن تاریک است و نمی‌تواند نور را بازتاب دهد. نحوه گردش این قمر به‌دور سیاره کیوان به گونه‌ای است که این قمر با گردش کیوان همزمان است و به همین دلیل همیشه یک طرف آن رو به سیاره کیوان است. از این رو سمت روشن آن فقط وقتی قابل مشاهده است که این قمر در غرب کیوان قرار دارد و در زمانی که در شرق کیوان است تنها نیمه تاریک آن از زمین قابل دیدن است. بعدها دانشمندان کشف کردند که نیمی از این قمر، دارای موادی است که نور را منعکس کرده و نیمی دارای سطح جذب کننده نور است و به همین دلیل نیمی از این قمر قابل رویت نیست و همچنین در تصاویری که توسط تلسکوپ‌ها گرفته می‌شود همیشه نیمی از آن درخشان و نیمی تاریک به نظر می‌آید. همچنین دیوار بسیار بلندی بین دونیمه یاپتوس وجود دارد که ساختاری شبیه گردو برای این قمر ایجاد کرده است.