پر نور ترین ستارگان آسمان؛ شمارش معکوس ستارگان

ستاره شناسان برای اندازه‌گیری روشنایی ستارگان سیارات ودیگر اشیاء در آسمان شب از ابزاری به نام قدر یا فروغ استفاده می‌کنند. فروغ هر ستاره به دو دسته‌ی قدر ظاهری و قدر مطلق تقسیم می‌شود. هرچه عدد فروغ یک ستاره کمتر باشد به معنی آن است که آن ستاره روشنایی بیشتری دارد پس ستارگانی با اعداد منفی فوق‌العاده درخشان هستند. در ادامه نگاهی خواهیم داشت به درخشان ترین ستارگان شب (و روز)‌ آسمان که بر اساس قدر ظاهری و چگونگی به نظر رسیدن از زمین مرتب شده‌اند.

۱۰ – آخر النهر (انتهای رودخانه) (Achernar)

ستاره‌ی آخرالنهر در صورت فلکی جوی (نهر) قرار گرفته است. این ستاره دارای قدر ظاهری ۰.۴۶ و قدر مطلق -۱.۳ است که ۶۹ سال نوری از زمین فاصله دارد. آخرالنهر یک اَبَرغول آبی‌رنگ است و سرعت گردش آن حول محورش چنان زیاد است که قطر این ستاره در بخش استوا ۵۰ درصد بیشتر از قطر آن در قطب‌ها است. قطر آخرالنهر ۹ برابر خورشید است.

۹ – شِعرای شامی (Procyon)

شِعرای شامی در صورت فلکی «سگ کوچک» به فاصله‌ی ۱۱.۴ سال نوری از زمین قرار گرفته است. قدر ظاهری آن ۰.۳۸ و قدر مطلقش ۲.۶ است. در تصویر بالا شِعرای شامی، شبان شانه (ابط الجوزا) و شباهنگ که مثلث زمستانی را تشکیل داده‌اند را مشاهده می‌کنید. این ستاره از شمال طلوع می‌کند و چون‌که شام (سوریه) در شمال نواحی عرب‌نشین قرار دارد آن را شعرای شامی می‌نامند.

۸ – پای شکارچی (Rigel)

پای شکارچی در صورت فلکی شکارچی یا جبار به فاصله‌ی ۸۶۰ سال نوری از زمین قرار گرفته است. قدر ظاهری این ستاره ۰.۱۲ و قدر مطلق آن -۶.۷ است. در تصویر نورافشانی این ستاره گرد و غبار سحابی سر جادوگر را روشن کرده است. پای شکارچی اَبَرغول آبی رنگی است که قطر آن حدود ۷۰ برابر قطر خورشیدو ۴۰ هزار بار درخشان‌تر از آن است.

۷ – سروش (Capella)

ستاره‌ی سروش در صورت فلکه‌ی ارابه‌ران در فاصله‌ی ۴۱ سال نوری از زمین می‌درخشد. قدر ظاهری سروش ۰.۰۸ و قدر مطلق آن ۰.۴ است. سروش ستاره‌ای زرد رنگ است و نشانگر شانه چپ راننده‌ی ارابه در صورت فلکی ارابه‌ران است. گاهی نیز در میان بزی که ارابه‌ران بر دوش دارد دیده می‌شود.

۶ – کرکس نشسته (نسر واقع) (Vega)

کرکس نشسته یا وَنَند در صورت فلکی شلیاق (دیگ پایه – Lyra) و فاصله‌ی ۲۵ سال نوری از زمین قرار گرفته است. قدر ظاهری این ستاره ۰.۰۳ و قدر مطلق آن ۰.۶ است. کرکس نشسته به همراه کرکس پرنده (نسر طایر) و دُنب (ذَنَبُ‌الدَجاجه) مثلث تابستانی را تشکیل می‌دهند. در تصویر این ستاره‌ی درخشان را در مرکز و بالای کهکشان راه شیری می‌توانید ببینید.

۵ – نگهبان شمال یا ژوبین دار (Arcturus)

نگهبان شمال در صورت فلکی گاوران به فاصله‌ی ۳۴ سال نوری از زمین قرار گرفته است. قدر ظاهری این ستاره ۰.۰۴- و قدر مطلق آن ۰.۲ است. ژوبین دار اَبَرغول سرخ رنگی است که از نظر جرم تقریباً با خورشید برابر است و حدود ۱۰ میلیارد سال عمر دارد.این ستاره در حدود ۷ میلیارد سال پیش به کهکشان راه شیری وارد شده و اکنون به طور کامل عضوی از کهکشان ما شده است. چهارمین ستاره‌ی درخشان آسمان شب را می‌توانید در نزدیکی گوشه بالا سمت راست تصویر مشاهده کنید.

۴ – آلفا قنطورس (ظُلمان – شترمرغ‌ها) (Alpha Centauri)

سومین ستاره‌ی درخشان آسمان شب آلفا قنطورس است. این ستاره در صورت فلکی قنطورس به فاصله‌ی ۴.۳ سال نوری از زمین قرار گرفته است که نزدیک‌ترین همسایه به منظومه‌ی شمسی است. قدر ظاهری آلفا قنطورس ۰.۲۷- و قدر مطلق آن ۴.۴ است. آلفا قنطورس ستاره‌ای دوتایی است که به همراه ستاره‌ی بسیار کم نورتر پروکسیما قنطورس هر ۸۰ سال یک بار به دور هم می‌چرخند. شعاع این ستاره ۲۳ درصد و جرم آن ۱۰ درصد از خورشید بیشتر است.

۳ – سهیل (Canopus)

ستاره‌ی سهیل در صورت فلکی شاه‌تخته و در فاصله‌ی ۳۱۳ سال نوری از زمین قرار دارد. قدر ظاهری این ستاره ۰.۷۲- و قدر مطلق آن ۲.۵- است. این ستاره‌ی پرنور در مدارهای شمالی قابل دیدن نیست به عنوان مثال در تهران این ستاره تنها یک درجه از افق بالا می‌آید و بعد از حدود ۳ ساعت غروب می‌کند و در بندرعباس نیز در حدود ۶ ساعت پس از طلوع قابل مشاهده می‌شود. دلیل مشهور بودن این ستاره نیز همین کم پیدا بودن آن در مدارهای شمالی است که به شکل ضرب‌المثل به فرهنگ فارسی راه یافته است. ستاره‌ی سهیل اَبَرغول سفیدی است که ۹ برابر خورشید جرم و قطری ۷۰ برابر آن دارد و درخشندگی آن حدود ۱۰ هزار برابر بیشتر از خورشید است. در تصویر بالا ستاره‌ی سهیل را در آسمان توکیو می‌توانید ببینید.

۲ – شباهنگ یا شِعرای یمانی (Sirius)

شباهنگ در صورت فلکی سگ بزرگ به فاصله‌ی ۸.۶ سال نوری از زمین قرار گرفته است. قدر ظاهری این ستاره ۱.۴۶- و قدر مطلق آن ۱.۴ است. این ستاره تقریباً از تمام نقاط زمین که بشر در آنها ساکن است، قابل مشاهده است و یک ضلع مثلث زمستانی را تشکیل می‌دهد. جرم شباهنگ ۲.۴ برابر خورشید است. درباره‌ی پرنورترین ستاره‌ی شب افسانه‌های زیادی ساخته شده است. اعراب جاهلیت این ستاره را مورد پرستش قرار می‌دادند که در آیه‌ی ۴۹ سوره‌ی نجم از قرآن کریم به این باور اشاره شده است. تصویر بالا توسط تلسکوپ فضایی هابل از شباهنگ و کوتوله‌ی سفید نزدیک آن گرفته شده است.

۱ – خورشید (Sun)

خورشید نزدیک‌ترین ستاره به زمین و درخشان‌ترین ستاره‌ی آسمان روز و نه شب است. قدر ظاهری خورشید ۲۶.۷۲- و قدر مطلق آن ۴.۲ است. قطر خورشید نزدیک به ۱۰۹ برابر زمین و جرم آن ۳۳۰ هزار برابر زمین است و به این ترتیب ۹۹.۸۶ درصد از جرم کل منظومه‌ی شمسی از آن خورشید است. فاصله‌ی زمین تا خورشید نزدیک به ۱۵۰ میلیون کیلومتر است که این فاصله در زمان‌های مختلف متغیر است. در رده بندی ستارگان از خورشید به عنوان کوتوله‌ی زرد یاد می‌شود حدود ۷۵ درصد از جرم خورشید را هیدروژن و باقی آن را هلیم تشکیل داده است، البته عناصر سنگین دیگری مانند اکسیژن، کربن، نئون و آهن نیز در خورشید وجود دارند که روی هم ۱.۶۹ درصد جرم این ستاره را تشکیل می‌دهند ولی همین مقدار بیشتر از ۵.۵ برابر جرم زمین است. با اینکه اندازه‌ی خورشید از بسیاری از ستارگان دیگر خیلی کمتر است اما با این حال این ستاره از ۸۵ درصد ستارگان کهکشان راه شیری که اکثرا کوتوله‌های سرخ هستند پرنورتر است. انرژی خورشید از راه همجوشی هسته‌ای هیدروژن به هلیم تأمین می‌شود؛ در هر ثانیه در هسته‌ی خورشید ۶۲۰ میلیون تن هیدروژن به هلیم تبدیل می‌شود، در تصویر عبور زهره از روبروی خورشید در سال ۲۰۱۲ میلادی را مشاهده می‌کنید.