چرا پس از ۴۰ سال به ماه باز نگشتیم؟

آخرین پرواز آپولو

آپولو ۱۷ اولین سفینه‌ای بود که دانشمندی را به فضا می‌برد، نقشه‌برداری از سطح و نمونه‌گیری از مواد و ویژگی‌های سطحی ماه از جمله اهداف علمی این سفر بودند. به این منظور دکتر زمین شناس هریسون اشمیتهمراه فرمانده یوجین سرنان و رونالد اوانز خدمه‌ی آپولو ۱۷ را تشکیل می‌دادند. دکتر اسمیت پس از فارغ التحصیلی از دانشگاه هاروارد در سال ۱۹۶۴ آموزش‌های فضانوردی خود را آغاز کرد، اما یوجین سرنان فضانورد کهنه کاری بود که اولین بار در سال ۱۹۶۶ با فضاپیمای Gemini IX-A حضور در فضا را تجربه کرده بود و پس از آن نیز در سال ۱۹۶۹ با آپولو ۱۰ تا ۱۵۰ کیلومتری سطح ماه نزدیک شده بود.

از چپ به راست: اشمیت، سرنان (نشسته) و اوانز

باتوجه به اهمیتی که این ماموریت از نظر زمین‌شناسی داشت تصمیم گرفته شد که ماه‌نشین در منطقه‌ی دهانه‌ی تائوروس ماه فرود بیاید، جایی که احتمال رسیدن به اطلاعات زمین شناسی تاریخی بیشتری وجود داشت.

سرنان: می‌دانید متوجه شدم بازتاب نور از سطح متفاوتی در اینجا وجود دارد. نور سطح ماه همه چیز را درخشان می‌کند، حتی اگر نور زمین نبود باز هم دیدن ستاره‌ها از اینجا مشکل است… اوه مرد، آن تکه سنگ را در آنجا ببین، فوق‌العاده است.

اشمیت: فوق‌العاده است، کاملاً باور‌نکردنی!

پس از چند ساعت آماده سازی سرنان بر خاک ماه قدم می‌گذارد.

من در خروجی هستم و می خواهم بر خاک دهانه‌ی تائوروس پای بگذارم. می‌خواهم اولین قدم آپولو ۱۷ را به تمام کسانی که حضور ما را در اینجا ممکن ساخته‌اند تقدیم کنم، جک من اینجا هستم. باورنکردنی، باورنکردنی است. آن (سطح ماه) در روشنایی خورشید می‌درخشد. درست است، ما در سرزمین سایه‌های بلند فرود آمده‌ایم، به دلیل شیب دار بودن سطح، اجسام سایه‌ی گرد عمیقی ایجاد کرده‌اند.

دو فضانورد از ماه نشین پیاده شده و دستگاه‌های علمی شامل بسته‌ای تجهیزات برای آزمایش و مواد منفجره (برای تکمیل آزمایش‌های لرزه نگاری که با ماموریت‌های قبلی آپولو در نقاط دیگر ماه شروع شده بود) را در اطراف محل فرود مستقر‌ می‌کنند. اولین خروج فضانوردان از کاوشگر با جمع آوری نمونه‌های مختلفی از سنگ‌های سطح ماه آغاز شد؛ در طول چند روز بعد آن‌ها دو ماه پیمایی دیگر انجام دادند و نمونه‌های دیگری را از سطح ماه جمع‌آوری نمودند.

دکتر اشمیت بعدها در مصاحبه با تاریخ شفاهی ناسا می‌گوید که آخرین ماموریت آپولو متفاوت‌ترین ماموریت فضاپیماهای آپولو و در بسیاری از جهات استثنائی ترین آن‌ها نیز بود.

ما در سه جهت برای جمع آوری نمونه از سطح ماه باید حرکت می‌کردیم، از یک طرف به سمت بلندی‌ها و کوه و از سمت دیگر به سمت پستی‌های هموار. ما باید از مواد آتشفشانی جوانی که در عکس‌ها دیده شده بود اما نمونه‌ای از آن‌ها نداشتیم نمونه گیری می‌کردیم که در نهایت آن‌ها را به شکل خاکی نارنجی در دهانه‌ی آتشفشانی کوتاه پیدا کردیم.

چرا انسان به فضا رفت

ماه‌نورد آپولو ۱۷ برای همیشه در ماه باقی ماند

تلاش‌های علمی آپولو ۱۷ نقطه‌ی اوج برنامه‌ی گسترده ای است که از سال ۱۹۶۳ میلادی و پس از موفقیت برنامه‌ی عطارد شروع شد. پس از جنگ جهانی دوم ایالات متحده‌ی آمریکا و اتحاد جماهیر شوروی در گیر مسابقه‌ای تسلیحاتی شدیدی برای دستیابی به فناوری‌های برتر نظامی شده بودند که نتیجه‌ی آن توسعه‌ی تکنولوژی موشک‌های دوربُرد برای هدف قرار دادن خاک یکدیگر بود، پس از موفقیت در این زمینه گام بعدی ترک زمین و رفتن به فضا بود، قرار دادن اسلحه‌ای پیشرفته در آخرین مدار زمین یعنی در نزدیکی ماه بزرگترین آرزوی هر دو ابر قدرت بود. فضا به جولانگاهی برای به رخ کشیدن تکنولوژی‌های موشکی برتر هر دو کشور تبدیل شده بود و آن‌ها سرمایه‌ی زیادی را برای مورد آزمایش قرار دادن انسان در فضا صرف می‌کردند. در‌ واقع تکنولوژی موشک‌های شیمیایی در آن زمان به حداکثر پیشرفت خود رسید و پس از آن تاکنون تغییر زیادی را در خود ندیده است.

پرتاب آپولو ۱۷ با موشک ساترن ۵

اتحاد جماهیر شوروی در سال ۱۹۶۱ میلادی و تنها چند سال پس از قرار دادن اولین ماهواره در مدار موفق شد یوری گاگارین را به فضا بفرستد، و به این ترتیب افتخار اولین انسانی که به فضا رفت را به نام خود ثبت کردند. اما ایالات متحده به شدت در تعقیب رقیب بود و آن‌ها نمی‌خواستند افتخار دیگری را به روس‌ها بدهند. توسعه‌ی سفرهای فضایی بدون خواست سیاستمداران مقدور نخواهد بود، تنش میان ایالات متحده و شوروی، آمریکایی‌ها را به فکر ساخت موشک و سفینه‌هایی انداخت که از همتایان روسی خود سریع‌تر حرکت کرده و فضای دورتری را به تصرف در بیاورند. بحران‌های جغرافیایی آن زمان از جمله بحران موشکی کوبا و استقرار سیستم موشکی آمریکا در خاک ترکیه نشان دهنده‌ی شدت تنش بین ابرقدرت‌های آن زمان و آمادگی آن‌ها برای نابودی یکدیگر بوده است. همانطور که برنامه‌های فضایی قدیمی کنار گذاشته میشد آخرین دستاوردهای پیچیده‌ی علمی و نیروی صنعتی گسترده‌ی نظامی به سمت مسابقه‌ی فضایی کشیده میشد؛ رقابت فضایی، چیزی که چند سال پیش دولت آیزنهاور در مورد آن هشدار داده بود. آیزنهاور بر خلاف دکترین پیچیده‌ی خود که به افزایش قدرت نظامی اصرار داشت جزو حمایت کنندگان برنامه‌های فضایی به شمار نمی‌آید و سعی داشت موفقیت شوروی در قرار دادن ماهواره‌ی اسپاتیک «همسفر» در مدار زمین را کم اهمیت جلوه دهد.

دکترین آیزنهاور در مورد ضرورت عقب نگه داشتن ایران و جلوگیری از اتحاد با روس‌ها مشهور است

فضای ملتهب جنگ سرد سیاستمداران را مجبور کرد تا هزینه‌های گزافی را صرف حمایت از زیر ساخت‌های تکنولوژیکی خود بکنند، بخش عمده‌ای از این سرمایه‌ها برای جلوگیری از افزایش تنش به سفرهای فضایی اختصاص داده شد که علاوه بر نشان دادن قدرت و تکنولوژی برتر پیامی صلح آمیز نیز برای جهانیان به همراه داشت. در سال ۱۹۶۶ مسابقه‌ی فضایی به اوج خود رسید و ناسا بزرگترین بودجه‌ی تاریخ خود را دریافت کرد؛ ۵.۹۳۳ میلیارد دلار یعنی ۴.۵ درصد از کل بودجه‌ی فدرال ایالات متحده که امروزه چیزی در حدود ۴۳ میلیارد دلار می‌شود. این سرمایه‌گذاری‌های عظیم باعث شد ایالات متحده به دستاوردهای خیره کننده‌ای در صنعت هوا-فضا دست پیدا کند. پروژه‌ی جمینی آخرین ماموریت خود را با موفقیت به پایان برده بود و آپولو آمده بود تا با استفاده از تجربیات گذشته مرزهای فضا را پشت سر بگذارد، اما به مرور پشتیبانی‌های سیاسی و اجتماعی از پروژه‌های فضایی کمرنگ می‌شد. با این حال ناسا طبق برنامه‌ریزی پیش رفت و پس از فرود موفقیت آمیز آپولو ۱۱ در سال ۱۹۶۹ پنج آپولوی دیگر را به سمت ماه پرتاب کرد (پرتاب آپولو ۱۳ موفقیت آمیز نبود).

در سال ۲۰۰۹ ماه‌گرد اکتشافی ناسا تصاویری از محل فرود عملیات‌ آپولو به زمین ارسال می‌کند

تغییر اولویت‌ها

جرالد فورد و لئونید برژنف در حال امضا بخش‌نامه مشترک پیمان سالت، نوامبر ۱۹۷۴

فقط یک سال پس از فرود آپولو ۱۱ بر سطح ماه ناسا اولویت‌ها را تغییر داد. برنامه‌ی آن‌ها برای احداث ایستگاه فضایی احیا شد، در سال ۱۹۷۰ آن‌ها اعلام کردند که پروژه‌ی آپولو ۲۰ به نفع ایجاد سرمایه‌ی جدید برای ایستگاه فضایی اسکای‌لب کنسل خواهد شد (اسکای لب نخستین ایستگاه پژوهشی ناسا در فضا بود که بین سال‌های ۱۹۷۳-۱۹۷۹ در مدار زمین قرار داشت). در همان سال آژانس فضایی آخرین ماموریت‌های آپولو را ۱۵ ، ۱۶ و ۱۷ اعلام کرد. فشار زیادی برای کنسل کردن ماموریت‌های پرهزینه‌ی فضایی به آژانس وارد میشد، کاخ سفید قصد داشت ماموریت‌های بعد از آپولو ۱۵ را کاملاً لغو کند اما در نهایت ناسا موفق شد دو ماموریت باقیمانده را نیز با موفقیت انجام دهد. هریسون اسمیت که برای سفر با آپولو ۱۸ آموزش داده شده بود با فشار جامعه‌ی دانشمندان برای فرستادن یکی از آن‌ها به ماه، به ماموریت آپولو ۱۷ انتقال داده شد تا سرانجام در ۱۴ دسامبر سال ۱۹۷۲ یوجین سرنان آخرین انسانی باشد که بر سطح ماه قدم می‌زند.

باب، این جین است، من بر روی ماه هستم و آخرین قدم انسان را از سطح ماه به طرف خانه بر می‌دارم. تا مدتی کسی به اینجا نخواهد آمد، اما ما معتقدیم این زمان طولانی نخواهد بود. من باور دارم تاریخ چالش‌های امروز آمریکا را به عنوان تغییر دهنده‌ی سرنوشت فردای انسان ثبت خواهد کرد، و همانطور که ماه را از دهانه‌ی تانوروس ترک می‌کنم، به خواست خدا، با پیام صلح و امید برای تمام بشریت به سمت شما باز خواهیم گشت. دست خدا به همراه خدمه‌ی آپولو ۱۷.

یوجین سرنان، آخرین انسانی که بر سطح ماه قدم گذاشته

تا به امروز ۴۲ سال از آن زمان می‌گذرد و هیچ‌کس پا به سطح ماه نگذاشته است. بودجه‌ای که دولت فدرال تا سال ۱۹۶۶ برای ناسا در نظر گرفته بود برای عموم مردم قابل دفاع نبود، آمریکا پس از تجربه‌ی بحران بزرگ نفتی در سال ۱۹۷۳ از لحاظ مالی محتاط شده بود، اولویت‌های سیاستمداران تغییر کرده بود. سرمایه‌گذاری در فضا همچنان انجام می‌گرفت اما محدودیت‌های مالی ناسا را مجبور می‌کرد تحقیقات و پروژه‌های خود را محدود کند؛ پروژه‌هایی مانند برنامه‌ی ایستگاه فضایی اسکای‌لب در سال ۱۹۷۳ و پروژه‌ی شاتل فضایی همراه با چند نمونه از برنامه‌های رباتیک و ماهواره‌‌ای.

۴۰ سال پیش ناسا ایستگاه فضایی Skylab را در مدار قرار داد

این تغییر در اولویت‌ها عمیقاً بر خواسته‌ی دولت مردان برای اجرای ماموریت‌های اکتشافی به ماه و فراتر از آن تأثیر گذاشته بود. رؤیاهای خوش‌بینانه برای قدم گزاشتن بر مریخ جان دادند و با تمرکز ناسا بر ساخت شاتل فضایی، زیر ساخت‌های فیزیکی که ماموریت‌های ماه نوردی را پشتیبانی می‌کردند از میان رفتند. راکت ساترن ۵ دیگر تولید نشده و راکت‌های باقیمانده سر از موزه‌ها در آوردند. تاسیسات تکنیکی و صنعتی که هم تولیدات نظامی و هم غیر نظامی را پشتیبانی می‌کردند تعطیل شدند. گفتگوهای محدودسازی جنگ‌افزارهای راهبردی (SALT) و توافق‌های پس از آن میان دو ابرقدرت باعث توقف تولید موشک در ایالات متحده و شوروی شد. از سال ۱۹۷۲ به بعد هر دو کشور به طور گسترده عملیات‌های نظامی و شبه نظامی خود را کمتر کردند، ضرورتی که سوخت مسابقه‌ی تسلیحاتی را تأمین می‌کرد کمرنگ شده بود و با سرد شدن جنگ سرد پشتیبانی از پروژه‌های فضایی برای بازگشت انسان به فضا و ماه نیز از بین رفته بود.

راکت‌های ساترن ۵ سر از موزه‌ها در آوردند

از آن زمان تاکنون بارها رئیس جمهورهای ایالات متحده از تمایل خود برای بازگشت به ماه صحبت کرده‌اند اما با‌گذشت چند دهه به سادگی می‌توان متوجه شد که چرا این اتفاق نیفتاده است. تا همین اواخر برنامه‌های فضایی آمریکا به طور کامل بر فعالیت بر مدارهای پایین زمین متمرکز شده بود مانند برنامه‌های تحسین برانگیز ساخت و توسعه‌ی ایستگاه فضایی بین‌المللی، و سرمایه‌گذاری های علمی بزرگ صرف مریخ نوردهایی مانند روح و کنجکاوری یا دیگر پروژه‌های فضایی اکتشافی شده است. نگرانی‌های عمده‌ی دیگر توجه مردم و دولت آمریکا را از پروژه‌های فضایی به خود جلب کرده‌اند مانند مبارزه با تروریست که انتظار می‌رود حدود ۵ تریلیون دلار از پول مالیات دهندگان را در دراز مدت به خود اختصاص دهد.

امید تازه

فضاپیمای با سرنشین اوریون

پرتاب آزمایشی موفق فضاپیمای اوریون با موشک دلتا پنج در سال جاری میلادی، موج تازه‌ای از هیجان را در میان مردم و دانشمندان به وجود آورده است. اوریون جدیدترین فضاپیمای ناسا برای اکتشافات فضایی از جمله سفر به ماه و مریخ است که پس از بازنشستگی شاتل فضایی به پرواز در می‌آید. این فضاپیما همانند آپولو حامل کپسولی برای حمل فضانوردان به سیارات دیگر است و قرار است تا سال ۲۰۲۱ بار دیگر انسان را به ماه بازگرداند. علاوه بر ناسا بازیگران دیگری نیز وارد این عرصه شده‌اند. سرمایه‌گذاری عظیم بخش خصوصی در SpaceX و Orbital Science به معنای به وجود آمدن نسل جدیدی از زیر ساخت‌ها است که می‌تواند انسان را به ماه و شاید سیارات دیگر برساند.

پرتاب فضاپیمای اوریون به وسیله‌ی راکت دلتا سنگین انجام خواهد شد

بزرگترین تلاش‌های علمی تاریخ بشر برای دستیابی به دیگر سیارات منظومه‌ی شمسی و درک بهتر از جهان پیرامون ما در حال شکل‌گیری است، سفرهای فضایی علاوه بر تکنولوژی نیاز به پول دارند و از همه مهمتر آنکه پشتیبانی از تلاش‌های علمی برای بازگشت به فضا افزایش یافته و اهمیت علم و فناوری برای تمدن ما بیشتر شده است. نگرانی‌هایی مانند حفظ محیط زیست و سلامت سیاره امیدها را برای مسکونی سازی سطح ماه و مریخ را افزایش داده است و با به وجود آمدن این امید تازه برای کشف دنیاهای جدید، آخرین آرزوهای یوجین سرنان از سطح ماه به زودی تحقق خواهد یافت.