پارادوکس آب ؛ کتابی درباره‌ی هدررفت بی‌وقفه آب

پارادوکس آب کتابی از ادوارد بی‌. باربیر که از غلبه بر بحران جهانی مدیریت آب سخن می‌گوید.

هرساله، کمبود آب بر بیش از یک‌سوم جمعیت جهان تأثیر می‌گذارد. در سال ۲۰۱۷، حتی رُم که پیش‌گام باستانی تدارک آب شهری بود، خشک‌شدن بسیاری از چشمه‌های آب آشامیدنی‌اش را شاهد بود. ادوارد بی. باربیر، اقتصاد‌دان حوزه‌ی محیط‌زیست، در کتابی با عنوان پارادوکس آب مباحث مرتبط‌با مدیریت آب در گذشته و حال را بررسی کرده است.

پارادوکس آب  این است: با وجود شواهد علمی فراوان در زمینه‌ی بهره‌برداری و استفاده‌ی بیش‌ازاندازه از آب شیرین و وجود سرمایه، آگاهی و قدرت صنعتی و انسان ایجاد بحران آب پیشگیری‌کردنی را موجب شده است. حتی در وضعیتی که از کمبود آب خبر داریم، همچنان به استفاده‌ی بی‌رویه از آن مشغولیم.

تا سال ۲۰۴۰، حدود ۲،۰۰۰،۰۰۰،۰۰۰ نفر در جهان تحت‌تأثیر بحران آب زیرزمینی قرار خواهند گرفت. اندونزی و ایران و جنوب آفریقا ازجمله مناطقی هستند که از تنش شدید ناشی از کمبود آب آسیب خواهند دید؛ فشاری که روی محیط‌زیست و کشاورزی اعمال و به تشدید بحران‌های اجتماعی و اقتصادی در این مناطق منجر خواهد شد.

اگر به‌دلیل اینکه نمی‌توانیم تغییری ایجاد کنیم، بخش‌های درخورتوجهی از دنیای ما ازبین بروند، نمی‌توانیم ادعا کنیم در این زمینه هشدار تاریخی دریافت نکرده‌ایم. به‌دلیل سوءمدیریت زیست‌محیطی، بسیاری از جوامع و شهرها و مناطق مختلف به‌شکل زباله‌های خشکی درآمده‌اند.

کشاورزی باستان

باربیر برای درک چگونگی این موضوع، هزار سال استفاده‌ی نادرست از این منابع را بررسی کرده است. او فعالیت‌های کشاورزی و آبیاری را در دوران باستان در مناطق خاورمیانه و چین و اروپا و حتی «فرضیه‌ی هیدرولیک» کارل آگوست ویتفوگل را مطالعه می‌کند. این فرضیه‌ می‌گوید امپراتوری‌های اولیه مبتنی بر کشاورزی در منطقه‌ی بین‌النهرین، مانند سومریان، از کنترل آب آغاز شده‌اند؛ اما در‌عین‌حال به اسراف آن تمایل داشته‌اند. مثال‌های جدیدتر عبارت‌اند از تصرف زمین‌ها که استرالیا، نیوزلند، آفریقای جنوبی و آمریکای‌شمالی را بین سال‌های ۱۶۵۰ تا ۱۹۰۰ فراگرفت. باربیر به این نکته اشاره می‌کند که این گسترش عظیم مرزها و سود اقتصادی، به‌شدت به ادعای آب رایگاه وابسته بود و این عمل همچنان ادامه دارد. بازارها به‌طور کلی به دریاچه‌ها و آب‌راهه‌ها و سفره‌های آب زیرزمینی آن‌طورکه بایدوشاید بها نمی‌دهند. تأثیر این امر، وجود نگرش «مصرف‌کردن یا از‌دست‌دادن» است که به تشویق ایجاد سیستم ارباب‌رعیتی و درنهایت، جنگ بر سر آب منجر می‌شود.

باربیر خواستار پایان‌دادن به سیاست‌ها و بازارهایی است که ارزش آب را کمتر از حد درنظر می‌گیرند و این امکان را می‌دهند که طوری آب مصرف شود که انگار مقادیر بسیار زیادی از آن دردسترس است. او استدلال می‌کند نوآوری‌های ما در زمینه‌ی افزایش مصرف آب و نه کاهش آن هستند.

او آشکارا با استفاده از حقایق و اشکال مختلف، موضوعات مهم خود را مطرح می‌کند. فهرست‌های علمی و جدول‌ها و خلاصه‌های مختلفی که او درباره‌ی تاریخ و مشکلات کنونی یا ریشه‌هایی برای یافتن راه‌حل‌هایی ارائه می‌دهد، توجه هر خواننده‌ای را جلب می‌کند. درکنار این‌ها، او به مزایا و معایب رویکردهای مختلف اشاره می‌کند و از کاهش شدید آب‌های زیرزمینی امروزی و در آینده‌ی نه‌چندان دور و آب‌ربایی و موضوعات دیگر سخن می‌گوید.

کم آبی در آفریقای جنوبی

ساکنان کیپ‌تاون در آفریقای‌جنوبی برای پرکردن بطری‌های آب

با همه‌ی این تفاسیر، این کتاب معایبی نیز دارد:

۱. او با اشاره به ناتوانی آشکار ما برای تغییر مسیر تهدیدی مرگ‌بار که انسان آن را ایجاد کرده، به‌دنبال مسیری برای عبور از این ناتوانی سیاسی برنیامده است؛ رویکردی که بتوان با استفاده از آن جهان را از خواب غفلت در زمینه‌ی کمبود آب بیدار کرد؛

۲. او تقریبا به‌کلی مخالفت مردمی را درباره‌ی بیشتر اقدامات پیشنهاد‌ی‌اش نادیده گرفته است. افزایش چشمگیر قیمت آب و بازارهای آب و حاکمیت بخش خصوصی در مدیریت آب، ازجمله پیشنهادهای باربیر است که بسیاری از افراد آن را تنفرآمیز می‌دانند؛

۳. تجربه نشان داده جنبش‌های معدودی که در سال‌های گذشته برای حل مشکل کم‌آبی به‌راه افتاده، با انتقاد سازمان‌های مختلفی رو‌به‌ر‌و شده است. بنابراین، ممکن است باربیر قصد آن را نداشته باشد؛ اما رویکردی را مطرح می‌کند که ممکن است به بُروز اختلاف‌نظر و مشکل در دولت‌ها منجر شود؛

۴. باربیر کشمکش واقعی بین برخی از پیشنهادهای منطقی‌اش و ناتوانی بسیاری از کشورها در زمینه‌ی ظرفیت اقتصادی و زیرساختی و دولتی را برای اجرای این برنامه‌ها نادیده می‌گیرد. بااین‌حال، او ناسازگاری بین زمامداری آب و نهادها و نیازهای ما را تصدیق می‌کند و اگر این کتاب قرار است کتابی برای کل دنیا باشد، این مسیرِ مانع، مستحق بذل توجه بیشتری است.

۵. او به موضوع شیرین‌کردن آب به‌درستی اشاره می‌کند؛ ولی به فرایندهای دیگر مرتبط‌با آب، ازجمله استفاده‌ی مجدد از آب و بازیافت آب فاضلاب و جداکردن منابع از پساب‌های صنعتی و خانگی، چندان توجه نمی‌کند.

با تمام آنچه گفته شد، کتاب «پارادوکس آب» کتابی خواندنی و ساده است و مشکل‌ها و راه‌حل‌ها را به‌‌‌سادگی توضیح می‌دهد.