تحلیل‌های روسی و غربی از مانور نظامی ضدتروریسم در ایسیک-کول

در حالی که روسیه چارچوب‌های چندجانبه و مانورهای نظامی نظیر «مبارزه با تروریسم ایسیک- کول ۲۰۱۸» را در پیش گرفته است، طرف‌های غربی بر این عقیده‌اند که مسکو با بزرگ‌نمایی تهدید تروریسم در مرزهای جنوبی آسیای مرکزی در پی تشدید نفوذ امنیتی خود است.

مساله تروریسم یکی از اصلی‌ترین موضوعات مبتلابه کشورهای آسیای مرکزی طی سال‌های پس از فروپاشی شوروی بوده است.

اگرچه کانون توجهات در این زمینه تاکنون عمدتاً متمرکز بر مرزهای جنوبی و به‌ویژه تحولات افغانستان بوده است، اما پس از آغاز بحران در سوریه و عراق و تقویت گروه‌های تکفیری- تروریستی در این کشورها با حمایت برخی کشورهای منطقه و قدرت‌های بین‌المللی، این مقوله ابعاد پیچیده‌تری یافت. در این شرایط جدید تروریسم ماهیت بین‌المللی و سیال‌تری یافته و جدای از ابعاد سخت‌افزاری و نرم‌افزاری سنتی آن، ابعاد نوینی در حوزه‌هایی همچون فضای مجازی، آموزش‌های اسلامی و … به آن افزوده شد.

پاسخ‌ کشورهای آسیای مرکزی در ابعاد یک‌جانبه و چندجانبه به این موضوع متفاوت بوده است. در برخی کشورها همچون تاجیکستان و ترکمنستان، سخت‌گیری و اقتدارگرایی بیشتر در قبال اسلام و اسلام‌گرایان مد نظر قرار گرفته است.

در تاجیکستان حزب نهضت اسلامی که تا پیش از این قانونی بود و یک حزب معتدل و میانه‌رو محسوب می‌شد، به اتهام اقدامات تروریستی منحل شد و تلاش‌های زیادی برای تروریستی اعلام کردن آن صورت گرفت (که البته هنوز به هیچ نتیجه‌ای نرسیده است).

علاوه بر آن، در قبال اعمال و آموزه‌های اسلامی نیز محدودیت‌های جدیدی در این کشور اعمال شد. به عقیده برخی تحلیل‌گران این اقدامات موجب رادیکالیزه شدن اعتراضات و فراهم شدن فضا برای اقدامات بیشتر و جذب تروریست‌ها می‌شود. از همین رو کشورهایی همچون قزاقستان و اخیراً ازبکستان، بازتر کردن نسبی فضا و تمرکز بیشتر بر آموزش‌ها و کنترل جریانات مذهبی و اجتماعی را به عنوان راه حل یکجانبه در فضای داخلی در پیش گرفتند.

از سوی دیگر نیز پاسخ چندجانبه به این تهدید با محوریت روسیه و چین صورت گرفته است. دو قدرت منطقه‌ای و بین‌المللی مذکور با استفاده از چارچوب‌های امنیتی نظیر پیمان امنیت دسته‌جمعی و سازمان همکاری شانگهای، سعی در اقدام مشترک و هماهنگ در مقابل این تهدید صورت دادند.

در این راستا، چارچوب‌های جدیدی تحت عنوان نیروهای مشترک ضدتروریسم تشکیل شد و هماهنگی‌های بسیاری صورت گرفت. این اقدامات به‌ویژه طی یک سال اخیر و پس از آشکار شدن برنامه‌ها و اقدامات داعش در شمال افغانستان پررنگ‌تر شده و ابعاد گسترده‌تری یافته‌ است.

در طرف مقابل اما غربی‌ها که چند سالی است نفوذ و جایگاه امنیتی خود را در آسیای مرکزی از دست داده‌اند، این اقدامات مسکو و پکن را در راستای سیاست‌های افزایش نفوذ تعبیر کرده‌اند. پس از بحران افغانستان و با خروج تدریجی بخش مهمی از نیروهای ایالات متحده و ناتو از افغانستان، پایگاه‌های این کشورها نیز در آسیای مرکزی به تدریج بسته شدند. علاوه بر این، وقوع انقلاب‌های رنگی که منجر به بی‌ثباتی سیاسی در این کشورها شد، جو بی‌اعتمادی نسبت به تحرکات غربی‌ها را در این منطقه برانگیخت. تنها چارچوب موفق در این راستا، اقدامات ایجابی سازمان امنیت و همکاری اروپا بوده است.

مانور ضدتروریسم ایسیک- کول 2018 که چندی پیش در قرقیزستان آغاز شده، یکی از ابتکارات روسیه است که با حساسیت و موضع‌گیری طرف غربی مواجه شد. در این مانور نظامی روسیه بیش از 1000 سرباز و 250 مدل ابزار و تجهیزات سخت‌افزاری نظامی اعم از هواپیما، سیستم‌های موشکی، خودروهای زرهی و تانک را وارد قرقیزستان کرده است. علاوه بر این، پایگاه‌ها و تجهیزات روس‌ها در این کشورها طی یک سال اخیر با مدرنیزاسیون و تقویت قابل توجهی نیز مواجه بوده است.

در همین راستا، به گزارش خبرگزاری ایتارتاس آندری نویک‌اف، مدیر مرکز مبارزه با تروریسم، کشورهای مستقل مشترک‌المنافع در چولپون آتا (قرقیزستان) این تمرین‌های نظامی و مانورها را با هدف مبارزه با تروریست‌های داعش که در تلاش برای یافتن راهی به درون منطقه هستند، برگزار می‌کنند.

وی همچنین می‌افزاید: گروه‌ها و سازمان‌های بین‌المللی تروریستی همچون داعش در صدد ایجاد خلافت در منطقه بوده و در تلاش هستند تا نیروها و پایگاه‌های خود را در آسیای مرکزی تقویت کنند.

در طرف مقابل اما، تحلیل‌گران غربی این حضور نظامی روسیه در قرقیزستان را بخشی از استراتژی مسکو برای بهره‌برداری از هراس کشورهای آسیای مرکزی از تروریسم و به‌ویژه داعش، عنوان کرده‌اند.

به عقیده آن‌ها تقویت حضور نظامی مسکو در منطقه با اهداف بلندمدت و استراتژیک صورت گرفته و تهدید داعش تنها توجیه‌کننده آن است. در این راستا، به عقیده غربی‌ها، ارزیابی‌های رسانه‌های روس‌گرا و اظهارات مقامات سیاسی و  امنیتی نزدیک به روسیه نسبت به حضور داعش و دیگر گروه‌های تروریستی با این هدف صورت گرفته است.

در حالی که مسکو تعداد تروریست‌ها و نیروهای شبه‌نظامی در شمال افغانستان و در نزدیکی مرزهای جنوبی آسیای مرکزی را در سال 2015 را 4500 نفر ذکر می‌کرد، این رقم را در سال 2017 حدود 10 هزار نفر برآورد کرده که شامل 3500 نفر از اعضای داعش می‌شود.

حمله داعش به توریست‌های غربی در تاجیکستان و نیز تیراندازی به نیروهای تاجیک از افغانستان که منجر به واکنش نظامی شدید مسکو و دوشنبه از طریق حمله هوایی به مواضعی در افغانستان شد نیز این امر را تقویت کرده است. این در حالی است که به گفته رسانه‌های غربی، مقامات افغانستان تعداد این جنگجویان را چند صد نفر ارزیابی کرده که در شرف شکست نهایی هستند.

این مناظرات و مواجهات سیاسی، ارزیابی دقیق از تهدید تروریسم در مرزهای جنوبی و ترتیب دادن اقدامات موثر برای مقابله با آن را برای کشورهای آسیای مرکزی دشوار کرده است. البته به نظر می‌رسد دولت‌های آسیای مرکزی با درصد بالایی از محافظه‌کاری و تجربه همکاری با غرب در حمله به افغانستان در سال 2001، این بار نیز همراهی با روسیه در مقابله با داعش را در پیش گرفته‌اند و توجه کمتری به دیدگاه‌های غربی در این زمینه دارند.