به گزارش خبرنگار فرهنگی باشگاه خبرنگاران،‌ دفاع مقدس از جمله ژانرهای پرفروش ادبیات در کشور به‌شمار می‌رود و نویسندگان بسیاری را به جامعه ادبی کشور معرفی کرده است‌. دفاع مقدس ژانری است که در سال‌های جنگ با رمان‌ها و کتاب‌های شعرش و در سال‌های کنونی با خاطرات و تاریخ شفاهی دفاع مقدس به استقبال مخاطب رفته است،‌ شمارگان میلیونی کتاب‌های منتشرشده در این ژانر خود گواه موفقیت روزافزون آن است. اما این موفقیت در همه ابعاد ادبیات دفاع مقدس بروز نیافته است. هرچه در سال‌های اخیر به‌واسطه توجه مسئولان و متولیان فرهنگی و جامعه به حوزه خاطرات و تاریخ شفاهی با رشد قابل توجهی در این زمینه روبه‌رو بوده‌ایم، در دیگر عرصه‌ها از جمله رمان کم‌فروغ ظاهر شده‌ایم.

رفته رفته از سال‌هایی که هر نویسنده تلاش داشت تا حداقل یک اثر خود را در حوزه دفاع مقدس منتشر کند،‌ دور شده و به سال‌هایی رسیده‌ایم که انتشار رمان و داستان در حوزه دفاع مقدس در طول سال به تعداد انگشتان یک دست هم نمی‌رسد،‌ اما چرا چنین شده است؟  محمود اکرامی‌فر در این زمینه می‌گوید که نهادهای فرهنگی باید زمینه توسعه و تولید ادبایت دفاع مقدس را فراهم می کردند که نکردند. متن گفت‌وگو با وی به شرح ذیل است:

 ادبیات دفاع مقدس در دهه 90 برخلاف کارنامه درخشانی که در دهه 70 و 80 داشت،‌ رو به افول است‌، برخی این را بدیهی پنداشته و می‌گویند که با گذشت 30 سال طبیعی است که دیگر از دفاع مقدس ننویسیم،‌نظر شما در این زمینه چیست؟

اول اجازه دهید تعریفی از ادبیات دفاع مقدس ارائه کنم،‌ ما دو تعریف از دفاع مقدس داریم، یک تعریف خاص است که منظور دفاعی است که در آن 8 سال رخ داد و دفاعی که دربرابر متجاوزان، در برابر عراقی‌ها انجام شد و یک تعریف دیگر تعریف عام است، انسان‌ها اصولا مقدساتی دارند که جزو ارزش‌های آن‌ها به شمار می‌آید و برای دفاع از آن‌ها و حراست و حفاظت معمولاً در برابرمهاجمان به این ارزش‌ها می‌ایستند، در جایی که ارزش‌هایی چون دین، مملکت، امت و ملت جزو مقدسات ما است، ما وظیفه داریم در هر دوره‌ای از این مقدسات دفاع کنیم، در این تعریف عام هیچ گاه دفاع مقدس تمام شدنی نیست.

اما در تعریف خاص که خیلی رایج است. دفاع مقدس درست است که هشت سال طول کشیده اما تبعات و اثرات و بازماندگانش هنوز وجود دارد‌، هنوز بازماندگان این دفاع در خیایان راه می‌روند، گاهی برای عبور از پیاده‌رو دچار مشکل می‌شوند، هنوز شهادت ناشی از تباعات جنگ در جریان است و…  پس ادبیات دفاع مقدس هم تمام نشده است.

هر عصری ضرورت‌های ادبی خود را دارد، در زمان جنگ، ادبیات دفاع مقدس به طور معمول در شعر نمود بیشتری داشت،‌ تبعاً داستان بعد از واقعه رخ می‌دهد و خاطره بعد از آن. اگر واقعه‌ای رخ ندهد ما نمی‌توانیم از ان داستانی خلق کنیم،‌ نمی‌توانیم خاطراتی را نقل کنیم،‌ اما در حین واقعه می‌توانیم شعر بگوییم می‌توانیم توصیف کنیم که رزمندگان چگونه می‌جنگند و… .

بسیاری بر این باورند که با گذشت 15 سال از دفاع مقدس و برطرف شدن برخی حساسیت‌ها بهترین زمان برای پرداختن به داستان دفاع مقدس است،‌ پس چگونه است که ما در دهه 90 که به نظر می‌رسد‌، موقعیت خوبی برای پرداخت برخی از زوایای پنهان دفاع مقدس است،‌ شاهد افت ادبیات داستانی دفاع مقدس هستیم؟

ما استانداردی نداریم که بگوید باید 10 سال یا 15 سال از یک واقعه بگذرد بعد داستان‌نویسی را شروع کنیم،‌ اما اینکه در داستان دفاع مقدس آنچنان که در شعر نمود داشته‌ایم نمود نداشتیم بیشتر به این باز می‌گردد که سال‌های اولیه جنگ مصادف با سال‌های اولیه انقلاب نیز بوده است،‌ برخی از داستان‌نویسان حتی انقلاب را قبول نداشتند چه رسد به دفاع مقدس، انقلاب و دفاع مقدس نویسندگان خود را تربیت کرد،‌ نهادهایی چون حوزه هنری به تربیت داستان‌نویس‌،‌ فیلم‌نامه نویس و … پرداختند.

از اتمام جنگ 30 سال می‌گذرد،‌ طبیعی است که افرادی که در این حوزه کار می‌کنند، اندک شده باشند یا انگیزه‌ای که در نهادهای متولی امر برای حمایت از تولید چنین آثاری وجود داشته کم شده باشد‌، به هر حال اولویت‌های دیگری پیش آمده است، به تبع نویسنده‌های دفاع مقدس به سمت اولویت‌های جدید می‌روند، اما  هنوز هستند کسانی که تمام عمرشان را وقف ادبیات دفاع مقدس کرده‌اند‌، آقایان سرهنگی و کمره‌ای از این دسته هستند‌، هنوز هستند شعرا و نویسندگانی که درحالیکه به جنبه‌های اجتماعی می پردازند، بُعد دفاع مقدس هم در کارهایشان نمود دارد، هنوز هم از زوایای جدید به دفاع مقدس می‌نگرند‌، چه در نظم چه در نثر. نمی‌شود، گفت نویسندگان این حوزه را فراموش کرده‌اند؛ برای برخی کمرنگ شده و این هم خاص شرایط و اقتضائات روز است،‌ پیش آمدن مسائل و اولویت‌های جدید موجب این موضوع شده است.

اشاره کردید که نویسندگان روشنفکر نسبت به انقلاب و دفاع مقدس بی‌تفاوت بودند‌، پس به نوعی شاهد کم‌کاری این طیف در ادبیات جنگ بوده‌ایم؟

به هر حال نویسندگان روشنفکر نیز نتوانستند در برابر پدیده‌ای چون انقلاب و دفاع مقدس مقاومت کنند،‌ اینگونه نبود که آن‌ها اصلا به سراغ این موضوعات نیایند،‌ ما از این افراد شعرها و داستان‌‌هایی در ارتباط با جنگ داشتیم‌، اما نه آنگونه که بچه‌های انقلابی به جنگ نگاه می‌کردند‌، برای نویسندگان روشنفکر جنگ جنگ بود‌، اما برای بچه های انقلابی جنگ دفاع مقدس بود‌. در مجموع برخی نویسندگان روشنفکر از جنگ کارهایی منتشر کردند که امروز قابل دفاع است.

* شما تاکنون تجربه‌های مختلفی در داوری و دبیر جایزه های ادبی دفاع مقدس را داشته‌اید،‌ گرایش شاعران جوان و استعدادهای تازه به دفاع مقدس چگونه است؟

زمانی که من دبیر جشنواره دوم شعر فجر بودم، ما بخشی را تحت عنوان دفاع مقدس داشتیم و تولیدات خوبی هم به جشنواره ارسال شد‌، در کنگره  نوزدهم شعر دفاع مقدس هم شاهد ارسال آثار بسیار خوبی از شاعران جوان بودم‌،  تجربه نشان داده هرگاه نهادهای متولی به میدان آمده و حمایت کنند ـ  این حمایت هم لزوما برگزار کردن جشنواره‌‌ها نیست، بلکه باید شرایط تولید و اشاعه را فراهم کرد ـ شاهد موج جدیدی از تولیدات دفاع مقدسی بوده‌ایم.

نهادهایی مثل حوزه هنری که بخشی تحت عنوان دفاع مقدس دارد، بنیاد حفظ و نشر ارزش‌های دفاع مقدس‌، وزرات فرهنگ و ارشاد اسلامی اگر به میدان بیایند و حمایت کنند، در تولید و نشر آثار قطعاً ما کارهای خوبی را خواهیم داشت، چه جوان و چه غیرجوانان پا به جفت به میدان خواهند آمد. اتفاقاً جوان‌ها نسبت به سالمندان علاقه و گرایش بیشتری برای تولید این آثار دارند فقط باید شرایط اشاعه و تولید فراهم شود.

ما از ظرفیت رسانه ملی در تولید و نشر ادبیات دفاع مقدس غافلیم،  نهادهای متولی باید از صداو سیما مطالبه کنند و برنامه‌هایی را برای ادبیات دفاع مقدس تولید کنند‌، ادبیاتی که تنها در شعر و داستان خلاصه نمی‌شود‌، بلکه خاطره‌، زندگی‌نامه و خاطرات شفاهی را نیز در برمی‌گیرد.

بسیاری معتقدند که ادبیات دفاع مقدس در سال‌های آینده وضعیت متفاوتی نسبت به امروز را تجربه نخواهد کرد،‌ ارزیابی شما از وضعیت ادبیات دفاع مقدس و افقی که برای آن ترسیم می‌کنید چیست؟

وضعیت ادبیات دفاع مقدس در همه حوزه‌ها خوب نیست، وضعیت ادبیات دفاع مقدس در این سال‌ها در حوزه خاطرات و خاطره‌نویسی خوب بوده است،‌ اما در حوزه نثر ادبی و نثر شاعرانه خوب نیست، در حوزه شعر خوب نیست، در حوزه داستان نسبت به 10 تا 15 سال پیش وضعیت خوبی نداریم،‌ نویسندگانی که آن زمان بودند و مطلب می‌نوشتند،‌ اکنون هم از ادبیات دفاع مقدس دفاع می‌کنند، اماگر بگوییم تمام هم و غمشان دفاع مقدس است اینگونه نیست. مطالب گوناگونی می‌نویسند، اولویت‌های دیگری دارند. در مجموع ادبیات دفاع مقدس فراموش نشده است،‌ اما شور وشوقی که قبلا بوده الان نیست.