آیا یادگیری هنگام خواب واقعا ممکن است؟

زندگی کوتاه است و ما زمان بسیار زیادی را در خواب سپری می‌کنیم، از این رو ایده‌ی هیپنوپدیا یا توانایی یادگیری هنگام خواب، مدت‌ها از موضوعات وسوسه‌انگیز برای دانشمندان بوده‌ است. اکنون پژوهشی جدید شواهدی علیه این ایده ارائه داده‌ است. بر اساس یافته‌های پژوهش جدید، در حالی‌که مغز قادر به شنیدن صداهای مختلف هنگام خواب است، توانایی گروه‌بندی دقیق این صداها در هنگام خواب به‌کلی از بین می‌رود. این گزارش نشان می‌دهد که عملکرد مغز انسان در خواب و بیداری یکسان نیست و یک محدودیت زیستی درمورد پیچیدگی مطالبی که ما می‌توانیم هنگام خواب یاد بگیریم، وجود دارد.

نخستین مطالعات در زمینه‌ی یادگیری هنگام خواب در دهه‌ی ۱۹۵۰ منتشر شد. در ابتدا این موضوع همچون روشی برای افزایش زمان یادگیری با آموزش مغز نیمه خودآگاه در ساعات اولیه صبح تلقی شد. برای مدتی خوابیدن در حال گوش دادن به نوار صوتی با امید کسب آموزش‌هایی در زمینه‌هایی نظیر ترک سیگار، یادگیری زبان و حتی هنرهای رزمی کاری رایج بود. اما پس از آن شواهدی متضادی ارائه شد و دانشمندان به زودی اعتراف کردند که افراد خواب نمی‌توانند با مغزهایی بیدار شوند که قادر به فراخوانی تمام حقایق و اشکال جدید ارائه شده حین خواب باشد.

با این حال اخیرا ایده‌ی یادگیری در خواب مجددا مورد بحث قرار گرفته بود. چند مطالعه‌ی اخیر نشان دادند که یادگیری در خواب به اندازه‌ای که تصور می شد، بی‌اساس نیست. در سال ۲۰۱۴، گروهی از دانشمندان دریافتند که می‌توانند افراد خواب را آموزش دهند تا ارتباطات نیمه خودآگاهی بین دود سیگار و دودهای دیگر به‌وجود آورند. مطالعه‌ی دیگری نشان داد که می‌شود وقتی افراد خواب هستند، مطالبی را به آن‌ها آموزش داد.

اما جدیدترین مطالعه ی انجام‌شده در این زمینه، اگرچه حامی ایده‌ی یادگیری فرهنگ لغت در خواب نیست؛ ولی شواهدی را پیدا کرده‌ است که نشان می‌دهد مغز انسان می‌تواند حتی هنگام خواب الگوهای یادگیری داشته باشد. پژوهشگران از روش مگنتوانسفالوگرافی (MEG) برای اندازه‌گیری فعالیت مغز ۲۶ شرکت‌کننده حین بیداری و خواب آرام (یا حرکت غیر سریع چشم NREM) استفاده کردند. در هر دو مورد، شرکت‌کنندگان در معرض مجموعه‌ای از صداها قرار گرفتند که یا به‌صورت تصادفی یا به شکل منظم در مجموعه‌ای از سه نوع صدا ارائه می‌شدند. یافته‌ها نشان داد که یک تفاوت کلیدی بین مسیر عملکرد مغز هنگام خواب و بیداری وجود دارد.

درحالی‌که پاسخ‌های مغزی MEG شواهدی را نشان می‌داد که افراد تحت مطالعه می‌توانستند صداهای انفرادی را هنگام خواب بشوند؛ ولی هیچ پاسخی در افراد مشاهده نمی‌شد که بتوان آن را به دسته‌بندی صداها نسبت داد. با این حال هنگام بیداری، تمام افراد دارای پاسخ‌هایی بودند که بیان‌گر توانایی تقسیم‌بندی صداها در سه گروه بود.

این مطالعه یک مطالعه‌ی کوچک است که لازم است تکرار شود. اما با بررسی نتایج پژوهشگران پیشنهاد می‌کنند دلیل اینکه ما قادر به یادگیری بیشتر حین خواب نیستیم، این است که ساختارهای رده‌بالای مغز در حین خواب غیر فعال می‌شوند و به‌همین دلیل است که ما وقتی خوابیم هنوز قادر به تشخیص صدا هستیم؛ ولی قادر به آنالیز آن نه. بنابراین اگرچه برخی از اشکال اولیه‌ی یادگیری در خواب به نظر ممکن می‌رسد؛ ولی معلوم نیست که آیا ما می‌توانیم مسائل پیچیده‌تری همچون زبان خارجی را طی خواب یاد بگیریم یا نه. این مطالعه در Scientific Reports منتشر شده‌ است.