تخریب یک سوم از مناطق حفاظت شده جهان با فعالیت‌ انسانی

در آغاز قرن بیستم در تمام جهان، تنها چند منطقه حفاظت‌شده وجود داشت که به حفاظت از طبیعت اختصاص پیدا کرده بودند. امروزه بیش از ۲۰۰ هزار منطقه‌ی حفاظت‌شده وجود دارد که تا ۱۵ درصد از زمین‌های جهان را تشکیل می‌دهند. اما بر اساس پژوهش جدیدی که توسط تیمی از پژوهشگران دانشگاه کوئینزلند در استرالیا، انجمن حفاظت از حیات وحش (WCS) در نیویورک و دانشگاه بریتیش کلمبیای شمالی (UNBC) در کانادا انجام گرفته، بسیاری از این مناطق حفاظت‌شده به‌دلیل رویارویی با تهدیداتی مانند کشاورزی صنعتی، توسعه‌ی زیرساخت‌های جاده‌ای و شهری و دیگر فشارهای شدید انسانی چندان محافظت نشده‌اند.

به گزارش نشریه‌ی گاردین، در واقع، یک سوم از تمام زمین‌های حفاظت‌شده سراسر جهان، مانند پارک‌های ملی و مناطق بیابانی، به‌طور مداوم در معرض اقدامات مخربی مانند معدن‌کاری، حفاری، ساخت‌وساز جاده، دامپروری، گردشگری و دیگر فعالیت‌های صنعتی قرار گرفته‌اند و در همین حال، ۹۰درصد باقی زمین‌های حفاظت‌شده به نحو دیگری تخریب شده‌اند.

نویسندگان این پژوهش که نتایج یافته‌های خود را هفته‌ی گذشته در ژورنال Science منتشر کردند، دریافته‌اند که ۳٫۷ میلیون کیلومتر مربع (دو برابر وسعت ایالت آلاسکا) به‌شدت آسیب دیده است. به‌گفته‌ی پژوهشگران، در حالی که تمام مناطق حفاظت‌شده دارای منابع مالی و قانونی همسانی نیستند، اما همه‌ی آن‌ها حافظ حیات وحش هستند و فعالیت‌های صنعتی به این نواحی آسیب رسانده است. این پژوهشگران دریافته‌اند، اراضی که پیش از سال ۱۹۹۲ حفاظت‌شده اعلام شده‌اند، احتمالا آسیب بیشتری دیده‌اند.

در سال ۱۹۹۲، پس از امضای کنوانسیون تنوع زیستی، تغییر عمده‌ای برای حفاظت از محیط زیست به وجود آمد. تاکنون، حدود ۲۰۰ کشور جهان متعهد شده‌اند تا سال دو سال آینده از ۱۷ درصد از زمین‌های جهان در قالب پارک‌ها و پناهگاه‌ها محافظت کنند. هدف این تلاش‌ها حفاظت از تنوع زیستی یا تنوع موجودات زنده در اکوسیستم‌های مختلف سیاره است.

به‌گفته‌ی پژوهشگران، مناطقی که بیشترین آسیب را دیده‌اند در نواحی پرجمعیت آسیا، اروپا و آفریقا واقع شده‌اند. ناکامی در اجرای قوانین کنوانسیون به تخریب مناطق حفاظت‌شده سرعت بخشیده است. در سراسر جهان، بیش از ۱۵۰۰ گونه پرنده در معرض خطر هستند و ۹۰ درصد ماهی‌ها به‌صورت بی‌رویه صید می‌شوند. طی چند دهه‌ی گذشته، میلیاردها از جمعیت حیوانات بومی این نواحی و ۵۰ درصد از تمام حیوانات از بین رفته‌اند.

تعامل پیچیده‌ی بین موجودات زنده مختلف در طبیعت می‌تواند برای انسان حیاتی باشد. برخی از نمونه‌ها واضح است: بدون گیاه اکسیژن وجود ندارد و بدون زنبورهایی که گرده افشانی می‌کنند دیگر میوه یا آجیلی وجود نخواهد داشت. دیگران موارد کمی کمتر آشکار هستند، صخره‌های مرجانی و جنگل‌های حرا (مانگرو) حفاظ ارزشمندی در مقابل سیکلون‌ها (چرخندها) و سونامی‌ها برای ساکنان نواحی سواحل هستند. در همین، درختان می‌توانند آلودگی هوا در مناطق شهری را جذب کنند. از زمان کنوانسیون ۱۹۹۲، کشورهای سراسر جهان مناطق زیادی را برای حفظ تنوع زیستی حفاظت‌شده اعلام کرده‌اند، اما به نظر می‌رسد، برخی از کشورها؛ نتوانسته‌اند چندان به تعهدات خود عمل کنند.

پژوهشگران در پژوهش خود، ردپای فعالیت‌های انسانی را در نواحی مختلف بررسی کردند و دریافتند که ۶ میلیون کیلومتر مربع یا ۳۲٫۸ درصد از مناطق حفاظت‌شده جهان با فشارهای شدید انسانی مواجه هستند. آن‌ها همچنین دریافته‌اند که کشورهای ثروتمند و فقیر به طور یکسان در اداره مناطق حفاظت‌شده ناکام بوده‌اند.

کندال جونز، پژوهشگر ارشد این پژوهش از دانشگاه کوئینزلند در یک نشست خبری، گفت:

وجود یک شبکه‌ی حفاظت‌شده مناسب برای حفاظت از گونه‌ها ضروری است. اگر  اجازه دهیم مناطق حفاظت‌شده تخریب شوند، از دست رفتن تنوع زیستی شدت خواهد گرفت.

نمایی از کیلومتر ۹۸ جاده کمربندی مسکو که از پارک ملی لوزینی استرو عبور می‌کند. زیرساخت های اصلی جاده‌ای مانند بزرگراه‌ها، کشاورزی صنعتی و حتی شهرهایی در نواحی وجود دارند که مناطق حفاظت‌شده اعلام شده‌اند

پژوهشگران همچنین دریافته‌اند، در نواحی که مدیریت زمین‌ها با کمک سازمان‌هایی مانند انجمن حفاظت از حیات وحش انجام شده، اثربخشی بیشتری وجود داشته که نشان می‌دهد، قوانین و سازمان‌های بین‌المللی می‌تواند برای حفاظت از این نواحی کارآمدتر باشند.

 پروفسور جیمز واتسون مدیر بخش علم و پژوهش انجمن حفاظت از حیات وحش و یکی از پژوهشگران این پژوهش جدید، گفت:

به‌خوبی می‌دانیم که مناطق حفاظت‌شده‌ای که از تامین مالی، مدیریت و برنامه‌ی اجرایی مناسبی برخوردارند، می‌توانند برای جلوگیری از نابودی تنوع زیستی و انقراض گونه‌ها فوق‌العاده موثر باشند.

پژوهشگران همچنین متذکر شدند که پژوهش آن‌ها به‌معنای بی اعتبار کردن مناطق حفاظت‌شده یا قطع بودجه‌های این نواحی نیست، بلکه آن‌ها در پژوهش خود نوشتند:

مناطق حفاظت‌شده دفاع اصلی در مقابل از بین رفتن تنوع زیستی هستند. اما فعالیت‌های گسترده‌ی انسانی در داخل مرزهای این نواحی، می‌تواند نقش مناطق حفاظت‌شده را تضعیف کند.

واتسون گفت: به احتمال زیاد، بحران تنوع زیستی تشدید می‌شود.

اشاره‌ی واتسون به  تاثیرات مخرب کاهش فاجعه‌بار تنوع زیستی است که دانشمندان همواره نسبت به آن هشدار داده‌اند. به گفته‌ی دانشمندان، کاهش تنوع زیستی، اثرات منفی زیادی دارد. به‌عنوان مثال، در ایالات متحده، نظارت ناکافی برای عدم شکار گربه‌های دم‌کوتاه را به افزایش بیماری لایم مرتبط می‌دانند. پژوهشگران دریافته‌اند که با کاهش جمعیت گربه‌های دم کوتاه، جمعیت گوزن‌ها افزایش می‌یابد و میزبان‌های گذرای بیشتری برای کنه‌ها به وجود می‌آورد که ناقل لایم و سایر بیماری‌ها هستند.

این همان بحرانی است که دانشمندان برجسته‌ای مانند ادوارد ویلسون سعی کرده‌اند، با حمایت از مناطقی که به طور کامل محافظت شده‌اند به رشد تنوع زیستی کمک کنند. ویلسون اکتبر گذشته، خواسته‌ی بلندپروازانه‌ای مبنی بر حفاظت از نیمی از سیاره را مطرح کرد. زیست‌شناس مشهور پال ارلیک هم چنین عقیده‌ای دارد. به‌گفته‌ی او، نژاد انسان به ‌قدری رشد کرده که حدود ۴۰ درصد زمین‌های جهان را برای تغذیه خود زیر کشت برده است.

ارلیک می‌گوید، زمین‌های کشاورزی شرایطی را به وجود نمی‌آورند که مورد نیاز حیات‌ وحش است. علاوه بر این، هرچقدر جمعیت انسانی بیشتری در این نواحی وجود داشته باشد، تقاضا برای محصولات طبیعی از چوب و گوشت تا گاز و خاک‌های نادر بیشتر می‌شود. و به این ترتیب، نه‌تنها زیستگاه‌های حیات ‌وحش کوچک‌تر می‌شوند، بلکه حتی به‌ وسیله‌ی مواد شیمیایی به‌طور گسترده‌ای سمی‌تر می‌شوند.

پژوهشی که سه سال قبل توسط صندوق جهانی حیات‌وحش و انجمن جانورشناسی لندن انجام‌گرفت، نشان داد که مصارف انسانی در طول چهار دهه‌ی گذشته، حیات وحش را به نصف کاهش داده است. پژوهشگران تاکید می‌کنند که یافته‌های آن‌ها یک هشدار بیدار باش، نه‌تنها برای بازنگري در مورد چگونگی حفاظت از تنوع زیستی، بلکه در راستای تطابق با استانداردهای تعیین‌شده توسط کنوانسیون تنوع زیستی است.

الیزابت اودونوگه مدیر زیرساخت و استفاده از زمین سازمان حفاظت از طبیعت (TNC) است، او می‌گوید که با توجه به رشد جمعیت جهانی، از یافته‌های این پژوهش جدید شگفت‌زده نشده است. اودونوگه و همکارانش در سازمان حفاظت از طبیعت، منبعی به نام چاپ سبز (Green Print) به‌وجود آورده‌اند که به مردم و مقامات در مورد مسائل بالقوه زیست‌محیطی در منطقه سان‌فرانسیسکو اطلاع رسانی می‌کند. این منطقه یکی از سریع‌ترین رشد جمعیت‌ها در ایالات متحده را دارد، به‌طوری که حتی به بحران مسکن منجر شده است. در حالی که در این پژوهش اشاره‌ای نشده، منطقه سان‌فرانسیسکو تلاش کرده است تا تنوع زیستی و آسیب‌های انسانی را متعادل سازد.

اودونوگه گفت:

هم‌اکنون، منطقه‌ی خلیج دارای هفت میلیون نفر جمعیت است که به‌زودی به ۹ میلیون افزایش می‌یابد. اینجا از لحاظ تنوع زیستی، یک نقطه‌ی کانونی است.

ابزارهای سازمان حفاظت از طبیعت امکان گسترش اطلاعات را می‌دهد، اما ادونوگه می‌گوید که این فقط یک شروع است. او می‌گوید، تضمین طولانی مدت تنوع زیستی، نیازمند پشتیبانی سیاسی و مردمی است.

اودونوگه گفت:

 گیاهان و حیواناتی که موجب جذابیت منطقه‌ی خلیج سان‌فرانسیسکو شده بودند، کاهش یافته‌اند. دیگر گونه‌های گسترده‌ای از این مراتع بزرگ عبور نخواهند کرد و توان طبیعت برای جذب آب باران برای تامین آب‌های زیرزمینی، آب آشامیدنی و کیفیت هوا به شدت تحت تاثیر قرار خواهد گرفت.

واتسون گفت:

دولت‌ها ادعا می‌کنند که این مکان‌ها برای حفظ طبیعت محافظت می‌شوند، اما در واقعیت چنین نیست. به‌همین دلیل است که با وجود حفاظت‌شده اعلام شدن بیشتر زمین‌ها طی چند دهه‌ی گذشته، کاهش فاجعه‌بار تنوع زیستی هنوز ادامه دارد.

واتسون به BBC گفت که کشورها بدترین دشمنان خود هستند. اگرچه اکثر کشورهای جهان کنوانسیون تنوع زیستی را امضا کرده‌اند (۱۶۸ کشور) که آنها را متعهد به حفاظت از گونه‌ها می‌کند، اما آن‌ها به تعهدات خود عمل نکرده‌اند و در این زمینه، رهبریتی وجود ندارد. او گفت:

هیچ کس نمی‌تواند تعیین کند که هر کشور باید چه کاری انجام دهد. بنابراین، پژوهش علمی مانند این، می‌تواند موجب شود، برخی کشورها احساس مسئولیت کنند تا رهبری را در این زمینه برعهده گیرند، چرا که در حال حاضر هیچ کشوری رهبری این دست فعالیت‌ها را برعهده ندارد.

علی‌رغم چشم‌انداز غم‌انگیزی که در این پژوهش ترسیم شده، تمامی یافته‌های پژوهشگران منفی نیستند. در این گزارش به موارد امیدبخشی هم اشاره شده است. مناطق حفاظت‌شده با تنوع زیستی بالا، به‌طور قابل‌توجهی کمتر در معرض تخریب ناشی از فعالیت‌های انسانی قرار گرفته‌اند. واتسون گفت:

مهم‌تر از همه باید به این نکته توجه کنیم که این اندوخته‌های ارزشمند نیاز به حمایت دارند. برخی مناطق حفاظت‌شده وجود دارند که از طبیعت حفاظت می‌کنند و هنوز هم هیچ مدرکی مبنی بر تخریب‌های انسانی در آن‌ها دیده نشده است. باید اطمینان حاصل کنیم که این ارزش‌ها پای برجا خواهد ماند.