طرح چهار مرحله ای ایلان ماسک برای سیطره بر مریخ

ایلان ماسک می خواهد طرح انتقال یک میلیون نفر به مریخ را در صورت وقوع هر نوع فاجعه‌ی آخرالزمانی که در نهایت منجر به نابودی زمین شود، به اجرا در آورد. او همچنین در نظر دارد تا چنین سفری برای افراد تا حد امکان مقرون به صرفه بوده و هزینه‌ی آن برای هر فرد چیزی در حدود ۲۰۰ هزار دلار یا کمتر از آن باشد.

برای رسیدن به این هدف، مدیر عامل شرکت اسپیس ایکس طرح خود را در راستای استعمار (کلونیزه کردن) کره‌ی مریخ در روز ۲۷ سپتامبر سال جاری به طور مشخص ارایه کرده بود. بخشی از طرح ارایه شده نیز شامل بررسی این پرسش می‌شود که چگونه سیستم انتقال میان‌سیاره‌ای مطرح شده از سوی ماسک که به اختصار ITS خوانده می‌شود و خود متشکل از موشک‌ها، سفینه‌های فضایی، مخازن سوخت و دیگر بخش‌های حیاتی هستند، قادر خواهد بود تا چنین ماموریت عظیمی را به انجام برساند.

با این حال، ارایه‌ی کامل وی در کنگره‌ی بین‌المللی ستاره‌شناسی در شهر گوادلاهارا در مکزیک، به ندرت می‌تواند ابهام‌ها و پرسش‌های پرشمار موجود پیرامون این موضوع را پاسخ دهد. از این رو، روز یکشنبه‌ ۲۳ اکتبر، ماسک وارد پایگاه Reddit شد تا با گروهی از فرهیخته‌ترین طرفداران خود روبرو شده و جزییات بیشتری را درباره‌ی برنامه‌ی خود و در بخشی با عنوان «هر چه می‌خواهید از من بپرسید» ارایه دهد.

در طول جلسه، یکی از کاربران ردیت، از ماسک در مورد عملیات سوخت‌گیری مریخ (باید اشاره کنیم که سفینه‌ی فضایی دارای سوخت کافی برای بازگشت به زمین نخواهد بود) سوالی پرسید. ماسک در پاسخ به این پرسش، از یک برنامه‌ی مستعمره‌سازی مریخ پرده برداشت که از چهار فاز اصلی تشکیل می‌شود. پاسخ او کمی پیچیده است، اما در عین حال نکات زیادی را آشکار می‌کند. بنابراین ما در ادامه هر یک از مراحل طرح وی را به طور جداگانه مورد بررسی بیشتر قرار می‌دهیم.

 ۱. ماموریت جستجو

نوشته‌ی ماسک در این باره به شرح زیر بود:

ماموریت‌های اکتشافی و جستجوگرانه با عنوان (Send Dragon)؛ در ابتدا فقط باید مطمئن شویم که به طور کامل از چگونگی فرود بدون ایجاد گودال روی سطح مریخ آگاهی داریم و سپس در ادامه باید سعی کنیم به بهترین روش برای به دست آوردن آب مورد نیاز برای واکنش ساباتیه CH4/O2 پی ببریم. گفتنی است که واکنش ساباتیه به طور ساده به واکنش هیدروژن با کربن دی‌اکسید در دمای تقریبا ۳۰۰ تا ۴۰۰ درجه سانتی‌گراد به منظور تولید متان و آب گفته می‌شود.

در ماه آوریل سال ۲۰۱۶، اسپیس ایکس اعلام کرد که قصد دارد تا یک فضاپیمای نوع دراگون که به طور دقیق‌تر رد دراگون (Red Dragon) خوانده می‌شود را در آینده‌ی نسبتا نزدیک و تا سال ۲۰۱۸ به کره‌ی مریخ ارسال کند.

انجام این ماموریت‌ها به تشریح و تحقیق بهتر درباره‌ی فناوری‌های مورد نیاز برای فرود آوردن محموله‌های عظیم به طور دافع روی مریخ کمک خواهد کرد. اسپیس ایکس قبلا در گزارشی در پایگاه بیزنس اینسایدر اعلام کرده بود که ماموریت رِد دراگون به مریخ همچنین اطلاعات کلی پیرامون شاکله‌ی اصلی ماموریت مستعمره‌سازی مریخ را در اختیار ما قرار خواهد داد. ماسک در طول ارایه‌ی روز ۲۷ سپتامبر خود در این باره کمی توضیح داده بود:

 ما می‌خواهیم تا یک روند پایدار را ثبت کنیم. روندی که همانند پروازهای روزانه تا قطارهایی باشند که از ایستگاه‌های خود حرکت می‌کنند. ما به هر یک از محل‌های مقرر شده روی مریخ یک دراگون خواهیم فرستاد و به این ترتیب خواهیم توانست تا حداقل ۲ یا ۳ تن محموله‌ی کارامد را به سطح مریخ برسانیم.

اما تا زمان حضور اخیر ماسک در ردیت، به طور قطع مشخص نبود که وی برای ارسال چه نوع محموله‌های به مریخ در فضاپیمای رد دراگون برنامه‌ریزی کرده است. در حال حاضر ما می دانیم که این محموله‌ها احتمالا شامل ربات‌های جستجوگر آب، به علاوه دستگاه‌هایی خواهند بود که می‌تواند واکنش ساباتیه را آغاز (یا امتحان) کنند. ساباتیه فرایند شیمیایی خواهد بود که می‌تواند کربن را از هوای رقیق مریخ به نوعی استخراج کرده و در ادامه نیز آن را با هیدروژن (موجود در آب) با استفاده از انرژی خورشیدی و همچنین فرم‌های قابل احتراق سوخت متان ترکیب کند. وی در ماه سپتامبر در این باره گفته بود:

مریخ به گونه‌ای است که این روش می‌تواند به خوبی در آن کار کند. زیرا این سیاره دارای یک اتمسفر متشکل از CO2 است و از سویی نیز در خاک خود دارای ذخایر یخ بوده و با این تفاسیر، می‌توان با استفاده از H2O و CO2 موجود در آن به متان CH4 و اکسیژن O2 رسید.

 ۲. رها کردن یک کارخانه‌ی سوخت در مقیاس کامل

ماسک در توضیح خود چنین نوشته است:

سفینه‌ی فضایی‌ Heart of Gold در حالی به مریخ پرواز خواهد کرد که مجهز با تجهیزاتی برای ساخت یک نیروگاه تولید سوخت باشد. زمانی که اسپیس ایکس بتواند در فرود روی مریخ بدون ایجاد گودال روی سطح موفق شود (بر خلاف ماموریت اخیر اگزومارس ۲۰۱۶ که فرودگر شیاپارلی آن شکست خورد.) آنگاه در ادامه نیز کار ساخت بخش‌های گوناگون یک ذخیره‌گاه متان در مقیاس کامل را آغاز خواهد کرد.

نخستین فضاناو ماسک که پس از سری علمی تخیلی معروف Hitchhiker’s Guide to the Galaxy برای نامگذاری آن از عنوان Heart of Gold استفاده شد، ماموریت خواهد داشت تا این بخش‌های اساسی و ابزارهای مورد نیاز را برای ماموریت‌های بعدی در مناطق مورد نظر روی مریخ جای دهد. پرسش این است که دلیل این کار چیست؟ باید بگوییم که سفینه‌های فضایی سوخت کافی برای بازگشت به زمین را نمی‌توانند با خود حمل کنند. وی در این باره در ماه سپتامبر گفت:

تلاش بسیار پوچ و بیهوده‌ای خواهد بود، اگر بخواهیم شهری را روی مریخ بنا کنیم و در عین حال فضاپیماهایی که در اختیار داشته باشیم که فقط روی آن سیاره بمانند و توانایی بازگشت به زمین را نداشته باشند. ما مسلما نیاز خواهیم داشت تا نیروگاه‌های پیش‌رانشی را روی مریخ ایجاد کنیم تا از آن طریق فضاپیماهایمان را به زمین بازگردانیم.

قبل از حضور اخیر وی در ردیت، به طور دقیق مشخص نبود که ماسک به چه طریقی یا در چه هنگامی قصد ارسال نیروگاه‌های پیش‌رانشی به مریخ دارد.

 ۳. ماموریت سرنشین‌دار پیشتازانه

توصیف ماسک در این مورد به شکل زیر بود:

نخستین ماموریت سرنشین‌دار با ابزارهای مورد نیاز برای ساخت پایه‌های اولیه و کامل کردن نیروگاه سوختی…

اگر اولین گروه از داوطلبان ارسال شده به مریخ توسط SpaceX بخواهند تا فرایند ساخت یک نیروگاه سوخت را به پایان برسانند تا در ادامه برای برگشت به زمین اقدام کنند، آنها برای این کار در وهله‌ی نخست نیاز به ساخت یک زیستگاه و تامین  توان آن، نفس کشیدن، رشد مواد غذایی، بازیافت آب و برخی موارد دیگر خواهند داشت. این چالش در واقع ذهن محققان اکتشافات فضایی در سراسر جهان را برای حدود ۵۰ سال مشغول کرده است. اما به نوشته‌ی راب پرایس از بیزنس اینسایدر بریتانیا، اگر ماسک بتواند در مسیر خود موفق شود:

 اولین مستعمره‌نشینان مریخ در محفظه‌های گنبدی شیشه‌ای غول‌پیکر زندگی خواهند کرد و از ربات‌های حفاری برای توسعه‌ی خانه‌های خود بهره خواهند برد.

این در واقع برداشتی است که از پاسخ ماسک به یکی از کاربران ردیت به دست می‌آید. وی همچنین در پاسخ یکی از کاربران ردیت درباره‌ی اینکه نام در نظر گرفته شده برای نخستین کلونی مریخ چه خواهد بود، اعلام کرد که این مستعمره‌نشین، Mars Base Alpha نامیده خواهد شد.

هنگامی که پایگاه آلفا روی مریخ ساخته شود، مستعمره‌نشینان مریخ قادر خواهند بود تا از زیستگاه‌های خودشان به عنوان یک پایگاه برای پیاده‌سازی نیروگاه پیشرانی استفاده کنند که پیشتر توسط ماموریت بدون سرنشین Heart of Gold به مریخ فرستاده می‌شود.

جزئیات فنی در مورد تمام این شاهکارهای باور نکردنی مهندسی، حتی پس از اعلام ماسک به هیچ عنوان مطرح نشده‌اند. اما به نظر می‌رسد که این کارها از نظر علمی و مهندسی نیز کاملا شدنی باشند. اگر او بتواند تمامی مراحل فوق را به انجام برساند، در آن صورت هیچ مشکلی اساسی دیگری باقی نخواهد ماند. اگر شما همه‌ی آن چهار المان را داشته باشید، در واقع می‌توانید در هر نقطه‌ای از منظومه‌ی شمسی به راحتی سفر کنید.

 ۴. قابل سکونت ساختن مریخ

توضیح ماسک در این بخش هم به این شکل بود:

تلاش برای دو برابر کردن شمار پروازهایی که هر یک از محل‌های مقرر شده روی مریخ می‌تواند صورت دهد؛ این زمان در حال حاضر برای وقفه‌های هر پرواز ۲۶ ماه است و تا زمانی که شهر ساخته شده روی مریخ گسترش یابد می‌تواند به رشد آن کمک کند.

هر مستعمره‌ی فضایی ممکن است تنها نیاز به حدود ۴۰ هزار نفر برای زیست‌پذیری ژنتیکی پایه‌ای (برای جلوگیری از اثرات منفی ناشی از هم‌خونی) خواهد داشت. این در واقع تعدادی بود که یک پژوهشگر در گفتگو با پاپیولار مکانیکز به آن اشاره کرده بود.

با این وجود ماسک در ماه سپتامبر گفته بود که تنها به بقای انسان‌ها فکر نمی‌کند؛ بلکه می‌خواهد یک شهر واقعی روی مریخ ایجاد کند و این شهر شامل هر چیزی از کارگاه‌های آهنگری تا بوفه‌های پیتزافروشی باشد. از این رو، یک میلیون نفر جمعیت را برای شهر مورد نظری که ایلان رویای آن را در سر می‌پروراند می‌توانیم عدد مناسبی بدانیم. این رقم در واقع برآوردی برای یک شهر پررونق با همین جمعیت و چیزی میان آستین تگزاس و سن‌خوزه کالیفرنیا است.

با ساخته شدن یک پایگاه اساسی روی مریخ و ایجاد روندهایی برای ساخت متان، آنگاه اسپیس ایکس و همکاران این کمپانی (احتمالا بویینگ) قادر خواهند بود تا هر یک از ابزارهای ارزشمند مورد نیاز را مجددا به زمین باز گردانند تا مجددا مورد استفاده قرار گیرند. این سفرهای بازگردانی در هر ۲۶ ماه یک بار انجام خواهند شد. در این مقاطع زمانی، فاصله‌ی مریخ و زمین به کم‌ترین میزان خود می‌رسد و از مقادیر بالای صد میلیون مایل به چند ده میلیون مایل کاهش می‌یابد.

این امر می‌تواند به لحاظ نظری فرصت‌ها را برای فرستادن مردم بیشتری به مریخ و در ادامه نیز ساختن یک کلان‌شهر دایمی روی مریخ افزایش دهد. دلیل اصلی چنین افزایشی هم این خواهد بود که تمامی اجزای ITS قابلیت استفاده‌ی مجدد را خواهند داشت. طرح اخیر در واقع همانند پرتابگر های موشک فالکون ۹ کمپای اسپیس ایکس است.

برای حمایت از این طرح بزرگ، ماسک باید به فکر ایجاد ایستگاه‌های بیشتری در مدار زمین باشد تا آنها بتوانند در مدار زمین به ITS ها متصل شده و مخازن سوختی آنها را پر کنند. با این حال، ماسک در ماه سپتامبر اعلام کرد، هر کسی که آماده‌ی انجام چنین سفرهای مهیجی می‌شود، باید خود را برای مرگ نیز آماده کند! وی گفته است:

 نخستین سفر به مریخ به معنای واقعی کلمه بسیار خطرناک خواهد بود. خطر مرگ و میر در این سفر بالا خواهد بود و هیچ راهی هم برای گریز از این واقعیت وجود ندارد.

اما خوشبختانه برای هر کسی که سفر را با موفقیت پشت سر گذاشته و بر روی کره‌ی مریخ دچار مشکل شود، ماسک در روز حضور خود در ردیت اشاره کرد که هر یک از سفینه‌های فضایی ITS دارای سوخت به اندازه کافی برای تسریع انتقال تجهیزات پزشکی و جایگزین‌های حیاتی به مریخ خواهند بود و اهمیتی ندارد که آن سیاره چقدر از زمین دورتر باشد.

 آیا این طرح امکان‌پذیر است؟

حتی با ارایه‌ی جزییات جدید، ماسک هنوز هم باید بسیاری از ابهام‌های موجود را رفع کند، به علاوه او با مقدار بسیار فراوانی از تست‌ها و هزینه‌های گوناگون در ماه‌های آینده و سال‌های بعدی روبرو خواهد شد تا در نهایت از عملی بودن و نتیجه‌بخش بودن طرح خود اطمینان پیدا کند.

اما پرسشی که کماکان پابرجا می‌ماند این است که آیا این طرح عملی است؟ آیا حتی با کمک سایر کمپانی‌ها و اراده‌ی عظیمی که از سوی بسیاری افراد روی زمین پشت آن خواهد بود، این طرح در نهایت می‌تواند موفق شود؟

جان لاگزدون (John Logsdon)، کارشناس سیاست‌های فضایی و مورخ موسسه‌ی سیاست فضایی دانشگاه جرج واشنگتن که در میان مخاطبان بحث با ماسک در مکزیک حضور داشت (و فرود فضانوردان آپولو ۱۱ بر روی ماه در سال ۱۹۶۹ را نیز به چشم دیده است) به شدت در این باره تردید دارد. وی در گفتگویی با بیزنس اینسایدر در روز ۲۸ سپتامبر در این باره گفت:

به باور من، بسیار نامحتمل است که پدیده‌ای با این گستره بتواند رخ دهد. او (ماسک) چیزهایی را که نیاز به میزان قابل توجهی از تحقیق و کار بیشتر دارد را به نوعی دست کم می‌پندارد. تصاویر و طرح‌های مربوط به سفینه‌های فضایی را در نظر بگیرید. در هیچ یک از آنها شما نخواهید دید که آن ۱۰۰ مسافر مریخ در طی سفر طولانی چند ماهه‌ی خود به مریخ، کجا و چگونه قرار است زندگی کنند.

اما لاگزدون در عین حال هم اظهار می‌کند که «هرگز» تعبیر مناسبی نیست و او فکر می‌کند که در واقع همه‌ی این ایده‌ها ممکن هستند. وی در این باره گفت:

البته او یک چشم‌انداز ارایه داده است و چشم‌اندازها معمولا قرار نیست که خیلی منسجم و پیوسته باشند…شاید هدف از ارایه‌ی یک چشم‌انداز این باشد که افراد دیگر آن را ببینند و با خود بگویند که انجام چنین طرحی از نظر فنی نیز قابل انجام است. اگر ما سرمایه و اراده‌ی کافی و همچنین تعهد متقابل همکاران را داشته باشیم، می‌توانیم انجامش دهیم.