کشف جدیدی که شاید برداشت ما از نحوه تشکیل منظومه ها را دگرگون کند

کشف جدیدی که شاید برداشت ما از نحوه تشکیل منظومه ها را دگرگون کند

ستاره‌شناسان نوع جدیدی از سیستم ستاره‌ای را کشف کرده‌اند که تمام دانسته‌های ما در مورد منظومه‌های خورشیدی را نقض می‌کند. این سیستم، دودویی (binary-binary) نامیده شده است، چرا که در منظومه‌ی فوق دو ستاره وجود دارد که با فاصله‌ی کمی با یکدیگر به دور هم می‌چرخند. در این منظومه دو سازه‌ی بسیار بزرگ هم وجود دارد که در مدار خودشان به دور ستاره‌ی اصلی در حال گردش هستند. چنین پدیده‌ای در واقع نخستین نوع از اینگونه سیستم به شمار می‌رود که تا به حال کشف شده است. وجود چنین منظومه‌ای به این معنی است که شاید تصور ما از چگونگی پدید‌ آمدن منظومه‌های خورشیدی بسیار نادرست باشد.

البته این اولین باری نیست که دانشمندان، تردید‌هایی در مورد درک ما از چگونگی تشکیل منظومه‌های خورشیدی را مطرح می‌کنند. وجود پلوتو و مدار عجیب آن به عنوان تهدیدها و چالش‌های جدی حتی برای بهترین نظریه‌های مطرح شده در این باره به شمار می‌روند. اما این کشف جدید نشانی است مبنی بر اینکه باید گزینه‌های دیگری در مورد مراحل اولیه‌ی پیدایش منظومه‌ها را بررسی کنیم.

در حال حاضر، علمی‌ترین نظریه‌ی مطرح شده در خصوص تشکیل منظومه‌ی شمسی خودمان و البته دیگر منظومه‌ها این است که ۴.۵ میلیارد سال پیش یک ابر گازیِ دیسک-مانند از هم پاشیده شده است، سپس بیشترین مقدار جرم ِ سقوط کرده در مرکز جمع شده و خورشید را تشکیل داده است. دلیل بزرگ بودن سیاره‌ی مشتری این است که گازهای اطراف خورشید توسط بادهای خورشیدی دور رانده شده‌اند و این گازها در ادامه و از طریق ترکیب شدن با یکدیگر، سیاره‌ی بزرگ مشتری را به وجود آورده‌اند. این سیاره توسط کمربند سیارکی، از سیاره‌های کوچک‌تر و سنگی‌تر جدا شده ‌است.

نظریه‌ی اخیر، منطقی به نظر می‌رسد، اما نمی‌تواند دلیل وجود پلوتو و مدار شیب‌دار آن را توضیح دهد. اگر پلوتو مانند دیگر سیاره‌ها و سیارک‌های منظومه‌ی ما از یک توده‌ی از‌هم‌ پاشیده‌ی گازی تشکیل شده است، چرا هنوز در همان صفحه به دور خورشید نمی‌گردد؟

محققان برای تفسیر این تناقض، نظریه‌ی دیگری را پیشنهاد کرده‌اند که بر مبنای آن گفته می‌شود، سیاره‌ها در حین تکامل خود به تعبیری انتقال مکان داده‌اند. اما وجود منظومه‌ی دودویی که به آن اشاره کردیم، ضربه‌ی دیگری به نظریه‌ی از‌هم پاشیدگی دیسک گازی وارد کرده است. چون این دو ستاره‌ی بزرگ، غبار و گاز زیادی را در خود جمع کرده‌اند و وجود چنین حجمی از غبار و گاز در اطراف ستاره‌ها توسط نظریه‌ی دیسک، قابل توضیح نیست. به دنبال این کشف، بعضی از محققان بر این باورند که منظومه‌ی یاد شده ممکن است طی یک مکانیزم ناشناخته‌ی دیگر به وجود آمده باشد.

سرپرستی این تحقیق بر عهده‌ی دانشگاه فلوریدا (University of Florida) بوده است. دانشگاه مذکور طی بیانیه‌ای به این موضوع اشاره می‌کند: وجود دو شی بزرگ در این فاصله‌ی کم که به طور پایداری به دور هم می‌چرخند با نظریه‌ی محبوب فعلی در مورد تشکیل منظومه‌ی شمسی در تناقض آشکار است.

این سیستم دوستاره‌ای که با اسم رسمی HD 87646 شناخته می‌شود، اولین بار در سال ۲۰۰۶ توسط سیاره‌یاب W.M Keck Exoplanet Tracker ردیابی شد و تخمین زده می‌شود که در فاصله ۲۶۰ سال نوری از زمین باشد.

یکی از محققان این تحقیق، بو ما (Bo Ma)، در این باره می‌گوید:

این کشف خیلی عجیب بود. محققان ۸ سال مشغول گردآوری اطلاعات از تلسکوپ‌های سراسر جهان بودند تا در نهایت توانستند چیزی را که دیده بودند تائید کنند.

این منظومه دارای دو خورشید است که تنها در فاصله ۲۲ واحد نجومی از یکدیگر قرار دارند. این فاصله تقریبا با فاصله‌ی خورشید از اورانوس برابری می‌کند. گفتنی است که یک واحد نجومی برابر است با فاصله‌ی مرکز زمین تا خورشید.

ستاره‌ی اصلی ۱۲ درصد از خورشید ما بزرگتر است، و ستاره‌ی دیگر نیز ۱۰ درصد از آن کوچک‌تر است. در مقیاس نجومی، فاصله‌ی این دو خورشید از یکدیگر بسیار کم است. ما پیش از این نیز سیستم‌های دوتایی دیگری را کشف کرده‌ایم که از دو خورشید تشکیل شده‌اند و حتی در پاره‌ای موارد، به دور یکی از ستاره‌ها، جرمی در حال گردش بوده است.

اما چیزی که باعث شده است این منظومه‌ی جدید، یک سیستم دودویی نامیده شود و تعجب دانشمندان را بر انگیزد، این است که در سیستم فعلی، دو شیء بزرگ به دور ستاره‌ی اصلی گردش می‌کنند. یکی از آن‌ها سیاره‌ای است که ۱۲ برابر بزرگتر از مشتری بوده و دیگری نیز یک کوتوله‌ی قهوه‌ای است. کوتوله‌ی قهوه‌ای به جرمی اطلاق می‌شود که نتوانسته به ستاره تبدیل شود. جالب اینجاست که اندازه‌ی این کوتوله ۵۷ برابر مشتری است. مسلما چنین  اعداد و ارقامی بسیار بزرگ هستند، ولی نکته‌ی عجیب دیگر این است که فاصله‌ی بین این دو جرم فضایی با ستاره‌ی خود بین ۰.۱ تا ۱.۵ واحد نجومی است؛ یعنی تقریبا برابر فاصله‌ی زمین تا خورشید.

اکنون دانشمندان تلاش می‌کنند تا اطلاعات بیشتری از این منظومه به دست آورند تا در در ادامه بتوانند دریابند که این سازه‌های عظیم به چه شکلی در یک فضای اندک توانسته‌اند به صورت پایدار قرار گرفته و باقی بمانند. از سویی نیز اکنون ستاره‌شناسان باید سعی کنند تا فرضیه‌های جدیدی در مورد تشکیل این منظومه و احتمالا منظومه‌ی خودمان مطرح کنند.

در هر حال هنوز زود است که تمام دانسته‌هایمان در مورد منظومه‌های خورشیدی را دور بریزیم! شاید در مورد این سیستم دودویی اتفاق نادری افتاده باشد که در مورد دیگر منظومه‌ها صادق نباشد. دانستن این نکته که علم چگونه به کشفیات خود پاسخ می‌دهد و خود را بروز می‌کند تا با اطلاعات جدید هماهنگ باشد، بسیار جالب است. هرچه که بیشتر در مورد کیهان کشف می‌کنیم، باید به همان نسبت نیز چیزهای بیشتر یاد بگیریم.