۶ مهر: سالگرد فوت ادوین هابل اخترشناس برجسته آمریکایی

۶۱ سال پیش در چنین روزی ادوین پاول هابل ستاره شناس برجسته آمریکایی از دنیا رفت. او نقش کلیدی در ایجاد شاخه اخترشناسی فراکهکشانی داشته است و بسیاری او را بزرگترین کیهان شناس قرن بیستم میلادی می‌دانند.

۶۱ سال پیش در چنین روزی یعنی ۲۸ سپتامبر سال ۱۹۵۳ ادوین پاول هابل ستاره شناس برجسته امریکایی دیده از جهان فروبست. ادوین هابل در تاریخ ۲۰ نووامبر سال ۱۸۸۹ در شهر مارشفیلد ایالت میسوری آمریکا متولد شد. در آغاز استعداد زیادی از خود در رشته‌های ورزشی و فعالیت‌های فیزیکی به نسبت یادگیری مطالب درسی از خود نشان می‌داد و معمولا نمره‌های بسیار پایینی را از مطالب علمی و درسی کسب می‌کرد. ولی در زمینه‌های گوناگون ورزشی همانند یک نابغه از وی یاد می‌شد حتی ادوین هابل نقش حیاتی در قهرمانی تیم بسکتبال دانشگاه شیکاگو در سال ۱۹۰۷ ایفا کرد. او همچنین جزو قهرمانان دومیدانی در مسابقات دبیرستان و دانشگاه بود.

ادوین هابل در دانشگاه شیکاگو به تحصیل در رشته ریاضیات و نجوم پرداخت و توانست در سال ۱۹۱۰ مدرک کارشناسی خود را از این دانشگاه دریافت کند. بعد از آن در یک دانشگاه مذهبی به مدت ۳ سال به تحصیل در رشته‌ی فقه و حقوق الهی پرداخت که بخاطر وصیت پدرش بود. پس از آن به تحصیل در رشته ادبیات زبان اسپانیایی پرداخت و مدرک کارشناسی ارشد خود را در این رشته دریافت کرد. ادوین هابل با وجود اینکه به نجوم علاقه خاصی داشت ولی برای پدر و خواسته‌هایش اهمیت بسیاری قائل بود، به همین دلیل نیز بجای ادامه دادن رشته نجوم حقوق و الهیات را برگزید ولی در کنار آنها بصورت همزمان در کلاس‌های ریاضیات و نجوم نیز شرکت می‌کرد تا به علاقه شخصی خود نیز پرداخته باشد. بعد از پایان تحصیلی در مقطع کارشناسی ارشد ادوین هابل در یک دبیرستان شروع به تدریس ریاضیات، فیزیک و زبان اسپانیایی کرد. بعد از مدتی ادوین هابل این فرصت را پیدا کرد تا به عنوان دستیار وارد دانشگاه شیکاگو شود و در آنجا به استاد سابقش در زمینه ریاضیات و نجوم کمک کند. وی از این فرصت برای ادامه تحصیل در رشته مورد علاقه خود نیز استفاده کرد و توانست در سال ۱۹۱۷ دکترای خود را از دانشگاه شیکاگو دریافت کند.

زمانی که کنگره آمریکا در سال ۱۹۱۷ ورود آمریکا به جنگ جهانی اول را اعلام کرد هابل به سرعت تصمیم گرفت که به ارتش ملحق شود و سپس بلافاصله به اروپا و خط مقدم اعزام شد. بعد از پایان جنگ در سال ۱۹۱۸ هابل تصمیم گرفت مدتی در انگلستان و دانشگاه کمبریج بماند و اطلاعات خود را در خصوص نجوم و ستاره شناسی بر اساس منابع دانشگاه کمبریج بروز رسانی کند. در سال ۱۹۱۹ جورج الری هیل به وی پیشنهاد کار در رصدخانه مونت ویلسون را در نزدیکی کالیفرنیا داد. ادوین هابل این درخواست را با علاقه پذیرفت و تا پایان عمر درآنجا مشغول کار و رصد دنیای بی کران بود. در این رصدخانه در آغاز هابل کارش با با یک تلسکوپ با آینه‌ای به قطر ۱۵۲ سانتی‌متر آغاز کرد. هابل بعد از مدتی که به مشاهده سحابی‌ها در آسمان پرداخت اعلام کرد، نوری که از سحابی‌ها می‌تابد در واقع از ستارگان نزدیک آنها ناشی می‌شود. او عنوان کرد که سحابی‌ها مانند ستاره‌ها آنقدر گرم نیستند که بتوانند نور بتابانند.

مدتی بعد یک تلسکوپ با آینه‌ای به قطر ۲۵۰ سانتی‌متر در اختیار هابل قرار گرفت که کشفیات اصلی هابل را ممکن ساخت. این قوی‌ترین تلسکوپ جهان برای مدت ۲۵ سال بود. از سال ۱۹۲۲ ادوین هابل نقاط دورتری را مورد مطالعه قرار داد. هابل ثابت کرد که نظریه قرارگیری سحابی در درون کهکشان راه شیری اشتباه است. او همچنین ثابت کرد که سحاب‌ها خود کهکشان هستند. هابل اولین کسی بود که توانست وجود کهکشان‌هایی بسیار دورتر از کهشکان راه شیری را کشف کند.

هابل سپس به کاوش بیشتر درباره جزییات کهکشان‌ها، شکل و روشنایی آنها پرداخت. تا سال ۱۹۲۵ آنقدر آزمایش و مطالعه کرده بود که توانست بگوید جهان از کهکشان‌هایی با شکل‌ها و اندازه‌های مختلف تشکیل شده است. به گفته هابل، همان‌طور که ستاره‌ها با یکدیگر فرق دارند، کهکشان‌ها هم متفاوت هستند، برخی کهکشان‌ها مثل راه شیری و آندرومدا، مارپیچ هستند و برخی دیگر به توپ بیسبال یا تخم مرغ شباهت دارند. شماری دیگر هم شکل خاصی ندارند. هابل نظامی را برای توصیف کهکشان‌ها از طریق شکل پیشنهاد کرد که امروزه نیز همچنان مورد استفاده است. او همچنین نشان داد که کهکشان‌ها از نظر ذرات درخشانی که دارند به هم شبیه هستند. به گفته هابل تمامی کهکشان‌ها به هم مرتبط هستند همان‌طور که اعضای یک خانواده به هم ارتباط دارند. در اواخر دهه ۱۹۲۰ هابل حرکت کهکشان‌ها در فضا را مورد مطالعه قرار داد. در نهایت تحقیقات او منجر به کشف انبساط جهان، مهمترین کشف نجومی قرن بیستم شد. البته پیش از آن وی. ام. سیلفر مطالعاتی را درباره حرکت کهکشان‌ها انجام داده بود. او کشف کرد که کهکشان‌ها با سرعتی بین ۳۰۰ تا ۱۸۰۰ کیلومتر در ثانیه از زمین دور می‌شوند.

هابل سرانجام در تاریخ ۲۸ سپتامبر سال ۱۹۵۳ و در ۶۳ سالگی بعد از یک عمر تحقیق برای همیشه دیده از جهان فروبست. هیچ مراسم خاصی برای فوت او برگزار نشد و همسرش هیچگاه محل دفن وی را اعلام نکرد. آثار عمیق هابل بر کیهان‌شناسی رصدی غیر قابل انکار است. همانگونه که نیکولاس کپرنیک در شناخت منظومه شمسی و ویلیام هرشل در شناخت کهکشان راه شیری تاثیر گذاشتند، ادوین هابل بر شناخت ما از عالم تاثیر گذاشت و زیربنای علم نوین نجوم را برای تمامی اخترشناسان فراهم آورد. هابل تلاش های زیادی کرد تا ستاره شناسی را به عنوان بخشی از علم فیزیک و نه به عنوان یک علم مستقل معرفی کند. او تلاش‌های زیادی کرد تا ستاره شناسان نیز همانند سایر دانشمندان برای کمیته علمی بناید نوبل به رسمیت شناخته شوند و دستاوردهای آنها نیز دیده شود. ولی این امر تا زمانی که هابل در قید حیات بود محقق نشد، اما کمی بعد از مرگ هابل بنیاد نوبل تصمیم گرفت تا دستاوردهای علمی در حوزه ستاره شناسی را نیز بخشی از دستاوردهای شاخه علم فیزیک قراردهد. ولی چه سود کسی که بیش از همه در علم ستاره شناسی لایق دریافت جایزه نوبل بود، بواسطه این موضوع که دیگر در قید حیات نبود از دریافت آن محروم شد. ولی همگان درآن زمان بر این موضوع اعتقاد داشتند که ادوین پاول هابل بواسطه دستاوردهای گرانبهایش در کیهان شناسی و شناخت جهان پیرامون ما لایق دریافت جایزه نوبل بوده است.

به پاس خدمات و تلاشهای علمی ادوین هابل در اخترشناسی و خصوصاً کیهان شناسی، ۳۰ سال بعد از مرگش، اولین تلسکوپ فضایی تاریخ را به یاد او «هابل» نامیدند.