تالاب انزلی بزرگترین زیستگاه‌ طبیعی جانواران وگیاهان

تالاب انزلی بزرگترین زیستگاه‌ طبیعی جانواران وگیاهان و پرندگان میباشد. تالاب انزلی یا مرداب انزلی با مساحتی در حدود ۲۰ هزار هکتار در شمال ایران، واقع در استان  گیلان قرار دارد. مرداب انزلی از جالب‌ترین و بزرگترین زیستگاه‌ های طبیعی جانواران ایران محسوب می‌شود و هر ساله پذیرای تعداد زیادی از پرندگان است که از سوی کشورهای همسایه شمالی به ایران  و گیلان می‌آیند. تالاب انزلی به دلیل موقعیت جغرافیایی از نظر میزان بالای رطوبت و آب با هیچ‌یک از تالاب‌های ایران قابل مقایسه نیست. تالاب انزلی چندین جزیره را در خود جای داده‌است . لالهٔ مردابی ، نیلوفر های آبی و نیزارهای وسیع اطراف این تالاب، مناظر شگفت انگیزی را خلق می کنند . تالاب انزلی، محل سکونت و تخم ریزی گونه های بسیاری از آبزیان است

چگونگی پیدایش :

ترکیب اکوسیستم‌ های خشکی و دریایی موجب پدیدار شدن زیستگاه‌ طبیعی می‌شوند که به آنان تالاب یا مرداب می‌گوییم. بر اساس تعریف کنوانسیون رامسر، تالاب عبارت است از مناطق مردابی، آبگیر، تورب زار و مجموعه‌های آبی به صورت طبیعی، مصنوعی، دایم یا موقت با آب ساکن، جاری، شیرین، آب شور یا شور مشتمل بر آن دسته از آب‌های دریایی که عمق آب درکشند پایین‌تر از ۶ متر تجاوز نکند. به عبارت دیگر تالاب ها خلیج هایی هستند که با یک تیغه ماسه ای از دریا جدا شده اند و مرداب خلیجی نامیده می شوند. هدف اصلی کنوانسیون رامسر در ۱۹۷۱ به امضای کشورهای متعهد از جمله ایران رسید، حفاظت و استفاده خردمندانه از تالاب‌ها از طریق اقدامات ملی و همکاری‌های بین‌المللی به منظور دستیابی به توسعه پایدار است .

موقعیت جغرافیایی:

این تالاب در جنوب غربی سواحل دریای خزر واقع در استان گیلان ، در عرض ۲۸ تا ۳۷ شمالی و طول ۲۵ تا ۴۹ شرقی واقع شده و از شمال به شهرستان انزلی، از جنوب به شهرستان صومعه‌سرا، از شرق به شهرستان رشت و از غرب به کپورچال و آبکنار انزلی محدود است .مجموعه تالاب انزلی شامل ۴ بخش می‌باشد:

• بخش شرقی
• بخشی غربی آبکنار
• بخش مرکزی
• سلکه و سیاه‌کشیم

تالاب انزلی از نوع تالابهای ساحلی “Coastal Wetland” بوده و به وسیلهٔ یک کانال کشتیرانی که از طریق دو موج شکن واقع در تأسیسات بندرگاه انزلی حمایت و به دریای خزر متصل می‌باشد. حوزه آبریز تالاب دارای مساحتی حدود ۳۷۴ هزار هکتار است. تالاب انزلی در سال ۱۳۵۴ در فهرست تالابهای بین‌المللی کنوانسیون رامسر به ثبت رسید “کنوانسیون رامسر، سال ۱۹۷۵” و همچنین سازمان بین‌المللی حیات پرندگان این تالاب را به عنوان زیستگاه‌ طبیعی با اهمیت برای پرندگان تشخیص داده‌است. تالاب انزلی جزء تالاب‌های طبیعی و آب شیرین کشور بوده و دارای ۱۱ رود اصلی و ۳۰ رود فرعی است که پس از آبیاری مزارع و شالیزارها به همراه جریان‌های سطحی حوزه آبریز تالاب به آن وارد می‌شوند. حداکثر عمق آب تالاب در بهار و در نواحی غربی تالاب به ۵/۲ متر می‌رسد که به دلیل نوسان‌های سطح آب دریای خزر، این مقدار متغیر است. حوزه آبریز تالاب انزلی، مساحتی برابر ۳۷۴ هزار هکتار دارد که از مساحت فوق را موارد ذیل تشکیل می‌دهند:

۹/۵۳ درصد: جنگل و مرتع
۲/۳۳ درصد: زمین‌های کشاورزی
۷/۸ درصد: تالاب، آب‌بندان‌ها و استخرها
۷/۳ درصد: مناطق انسان ساخت استفاده از زمین را به خود اختصاص داده‌اند.

تالاب بطور کلی تابستان‌های گرم و مرطوب و زمستان‌های ملایم دارد. مشخصات جوی تالاب انزلی شبیه به انزلی و غازیان است بجز آنکه مقدار رطوبت تالاب بیشتر از مناطق مجاور است. مختصات جوی این منطقه با حداثر مقدار بارندگی سالیانه در زمستان و حداکثر رطوبت در تابستان مشخص می‌گردد. حداقل حرارت در زمستان نزدیک یا مساوی صفر درجه سانتیگراد و به ندرت پایین صفر و حداکثر بین ۳۳ تا ۳۶ درجه سانتیگراد در اواسط تابستان از ایستگاه‌های هواشناسی محلی گزارش شده‌است.

رویش‌های گیاهی تالاب انزلی:

بطور کلی در مرداب انزلی سه نوع گیاه وجود دارد:

لایه گیاهان حاشیه‌ای

در این لایه از گیاهانی نام برده می‌شود که تمام یا قسمت اعظم بخش رویشی و تولید مثل گیاه در خارج از آب قرار داشته باشد اکثر گیاهان تشکیل دهنده این لایه در حاشیه مرداب و رودخانه‌های مجاور می‌رویند. در این لایه گیاهان زیر دیده می‌شوند: نی معمولی. اسپارگانیوم. لوئی. سیرپوس. پلی گنوم. پونهٔ آبی. تیرکمان آبی. بارهنگ آبی. بوتوموس. نلومبو. دم اسب.

لایه گیاهان شناور

گیاهانی که در این لایهٔ رویش قرار دارند در سطح آب شناور می‌باشند یعنی قسمت‌های اصلی گیاه بخصوص برگ‌ها به حالت شناور در سطح آب قرار می‌گیرند و قسمت‌های تولید مثلی یا به صورت شناور یا خارج از آب واقع‌اند. اندام‌های مخصوص مانند بافت‌های اسفنجی شکل این عمل شناوری گیاه را تسهیل می‌نمایند. اکثر گیاهان لایه شناور و رویش‌های گیاهی مرداب و رودخانه مجاور را می‌توان به شرح زیر نام برد: اوتریکولاریا. شالوین. هیدروکاریس. عدسک سرنیزه‌ای. عدسک کوچک. عدسک چندریشه. تراپا. مریم آبی. علف هفت بند. پوتاموژتون شناور. دسپیرودلا.

لالهٔ مردابی یا لاله تالابی یا لوتوس (نام علمی: Nelumbo nucifera) یا لوتوس هندی (به انگلیسی: Indian Lotus) نام یکی از گونه‌های سردهٔ ثعله‌باقلا است . یکی از اشتباهات رایج یکی دانستن این گیاه و نیلوفر آبی مصری یا همان نیلوفر آبی است که با توجه کردن به مرکز گل می‌توان به تفاوت این دو گیاه پی برد.

آغاز دوره گل‌دهی لالهٔ مردابی اواخر خرداد تا اوایل تیر و پایان دوره گل دهی اواخر تابستان است. لالهٔ مردابی از گیاهان شناوری محسوب می‌شود که ریشهٔ آن در داخل آب قرار داشته و ساقه و برگ‌ها و گل در خارج از آب ولی در تماس با آن یعنی به شکل شناور در سطح آب مشاهده می‌شود.لاله مردابی گل ملی کشور هند و ویتنام است.

لایه گیاهان غوطه ور

در این لایه پوشش گیاهانی مورد مطالعه قرار می‌گیرند که تمام یا قسمت اعظم بخش‌های رویشی وتولید مثلی گیاه به حالت غوطه ور در آب می‌باشد. اکثر گیاهان تشکیل دهنده لایه غوطه‌ور پوشش گیاهی مرداب و رودخانه‌های مجاور در زیر نام برده می‌شود: میرپوفیلوم. سراتوفیلوم دمرسوم. سراتوفیلوم سابمرزوم. پوتاموژتون پکتیناتوس. هیدریلاور تیسیلاتا.

تالاب انزلی، محل سکونت و تخم ریزی گونه های بسیاری از آبزیان است. گونه های بسیار زیادی از پرندگان نادر بومی و مهاجر نیز این  زیستگاه‌ طبیعی را برای سکونت یا استراحت موقت خود انتخاب می کنند. در این تالاب بیش از ۱۰۰ گونه پرنده و ۵۰ گونه ماهی وجود دارند. از جمله پرندگان که می توان در این منطقه مشاهده کرد، می توان حواصیل، انواع اردک، کشیم سیاه گردن، غاز پا کوتاه، قو، عروس غاز، یلوه کوچک و … را نام برد.

در تالاب انزلی واقع در استان گیلان ، چند منطقه حفاظت شده و پناهگاه حیات وحش هم وجود دارند که مامن زندگی گونه های نادری از پرندگان و ماهی های مختلف اند. پناهگاه حیات وحش سلکه، پناهگاه حیات وحش سرخانکل و منطقه حفاظت شده سیاه کشیم از این جمله اند.

امکانات گردشگری منطقه

کایاک سواری تفریح و ورزشی شناخته شده است. در حاشیه تالاب انزلی می توانید سوار بر قایق ها شوید، لحظات هیجان انگیزی  را برای خود از سفر به استان گیلان رقم بزنید و ورزشی متفاوت را تجربه کنید.از تفریحات دیگری که این روزها طرفداران زیادی دارد، ماهیگیری است. جذابیت های تالاب انزلی تنها به گشت و گذار با قایق ختم نمی شود و می توان اماکن مختلفی همچون پناهگاه حیات وحش سلکه را هم در آن دید. سلکه یکی از مناطق تالابی با ارزشِ شمال کشور است که سالانه پذیرای تعداد زیادی از پرندگان مهاجر می شود و از معدود تالاب هایی است که عروس غاز و قو و حتی غاز پاکوتاه را میزبانی می کند . همچنین با نزدیک شدن به پایان تیرماه رویش نیلوفرهای آبی در تالاب بین المللی انزلی به بیشترین میزان خود رسیده است و همین امر باعث شده میزان ورود گردشگران به تالاب افزایش یابد. دوره گل‌دهی لالهٔ مردابی اواخر خرداد تا اوایل تیر و پایان دوره گل دهی اواخر تابستان است که مناظر بی نظیری را به وجود می آورد .

لالهٔ مردابی ، نیلوفر های آبی عامل ورود گردشگران به بندر انزلی

ثبت بین‌المللی تالاب انزلی

تالاب انزلی  که در استان گیلان واقع شده از جمله تالاب‌های بین‌المللی ثبت‌شده ایران است. این تالاب از نخستین تالاب‌های ثبت‌شده در معاهده رامسر در سال ۱۹۷۱ میلادی است.

مرداب انزلی از آن‌جایی که یک تالاب بین‌المللی ثبت شده‌است، هم‌اکنون در فهرست مونترآل قرار گرفته‌است. قرار گرفتن در این فهرست به معنای این است که «تالاب در حال خشک‌شدن است و به مراقبت نیاز دارد».

علت به خطر افتادن اکوسیستم تالاب انزلی

مشکل مهم تالاب انزلی آلودگی روزافزون آب می باشد که اکوسیستم‌ آن را به خطر انداخته است . چرا که تقریباً فاضلاب تمام خانه‌های مسکونی و اغلب کارخانه‌ها و کارگاه‌های صنعتی واقع در اطراف تالاب به درون آن یا به داخل رودخانه‌هایی که به تالاب می‌ریزند سرازیر می‌شوند. طبق نظر مؤسسهٔ استاندارد در صورتی‌که مقدار آمونیاک از ۵ درصد بیشتر و زباله‌ها و زواید این ناحیه به داخل مرداب ریخته شود تردیدی نیست که با آلوده شدن بیش از پیش آب‌های مرداب که محیط آن در گذشته به منزله بزرگترین زیستگاه‌ طبیعی و زایشگاه و پرورش انواع ماهی فلس دار از جمله ماهی سفید به‌شمار می‌رفت باقی‌ماندهٔ منابع آبزی مرداب هم در معرض خطر انهدام قطعی قرار خواهد گرفت. همچنین آلودگی مرداب باعث نابودی جانواران وگیاهان و پرندگان تشکیل دهنده  آن نیز میشود .

آلودگی آب مهمترین عامل به خطر افتادن اکوسیستم تالاب انزلی گیلان

از دیگر دلایلی که موجب تهدید تالاب انزلی شده، افزایش سطح رسوب‌ها که باعث کاهش عمق این تالاب شده و هم‌چنین تغییر کاربری زمین‌ها و تبدیل بخشی از «اراضی حاشیه تالاب» به زمین‌های کشاورزی است. در همین حال فاضلاب گوهررود و زرجوب بعد از ریخته‌شدن به رودخانه پیربازار، راهی تالاب انزلی می‌شود که وضعیت آلودگی مرداب انزلی را تشدید می‌کند.در فروردین ۱۳۹۴، مدیرکل حفاظت محیط زیست گیلان ، از کاهش عمق به این تالاب به کمتر از ۱ متر خبر داد و دلیل آن را ورود سالانه، ۲۵۰ هزار متر مکعب، رسوبات طبیعی و خانگی و صنعتی دانست که از ۱۰ رودخانه و ۵ شهرستان، به آن محل وارد می‌شود و نقش مهمی در خشک شدن این تالاب ایفا می‌کند.