پیدا و پنهان ماجرای ژنرال نظرزاده

در روایت دولت تاجیکستان، گروه تحت رهبری ژنرال عبدالحلیم نظرزاده در مورخ ۴ سپتامبر با قصد کودتا به ساختمان وزارت کشور حمله کرده و سپس به دره رامیت می‌گریزند که در نهایت پس از ۱۰ روز درگیری با کشته شدن وی، این قائله پایان می‌یابد.

ژنرال عبدالحلیم نظرزاده (معروف به حاج حلیم) را می‌توان یکی از مشهورترین چهره‌های تحولات سیاسی سال‌های اخیر در تاجیکستان در نظر گرفت.

قضایای مربوط به وی و نیروهای تحت امرش در سپتامبر سال 2015 که از سوی دولت تاجیکستان «کودتا» و «اقدام تروریستی» نامیده شده است، سرمنشاء تحولات بعدی این کشور، به‌ویژه ممنوعیت فعالیت حزب نهضت اسلامی و سیاست‌های سختگیرانه دولت امامعلی رحمان در قبال اسلام و اسلام‌گرایان شده است. در همین راستا پیدا و پنهان  قضایای مربوط به این ژنرال تاجیک را در قالب روایت‌های متناقض و متفاوت دولت تاجیکستان، گروه‌های مخالفین و برخی نزدیکان ژنرال نظرزاده، به رشته تحریر در آورده‌ایم.

حاج حلیم نظرزاده که بود؟

عبدالحلیم نظرزاده در سال 1964 در ناحیه رودکی جمهوری سوسیالیستی شوروی تاجیکستان به دنیا آمد. پس از پایان تحصیلات و کار در صنایع نساجی دوشنبه، در سال 1983 برای انجام خدمت سربازی به ارتش اتحاد جماهیر شوروی می‌پیوندد.

با ظهور نخستین زمزمه‌های فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی و استقلال جمهوری‌های آسیای مرکزی پس از کودتای اوت 1991، وی و طرفدارانش نقش ویژه‌ای را در تظاهرات و گردهمایی‌های دوشنبه در میدان شهیدان ایفا کردند. با این حال با شدت گرفتن درگیری‌ها، جنایت‌های صورت گرفته در این کشور توسط گروه‌هایی همچون جبهه خلق که زمینه‌ساز سقوط دولت مصالحه ملی و آغاز جنگ داخلی را فراهم آورد، حاج حلیم نیز اسلحه در دست گرفت و به صف نیروهای متحد اپوزوسیون پیوست.

با این حال اما با به نتیجه رسیدن مذاکرات صلح میان نیروهای متحد اپوزوسیون و نیروهای تحت فرمان امامعلی رحمان که دولت تاجیکستان خوانده می‌شدند، هم‌زمان با خلع سلاح مخالفین و ادغام برخی از آن‌ها در ارتش ملی تاجیکستان، عبدالحلیم نظرزاده نیز به عنوان یکی از فرماندهان ارتش کشور فعالیت خود را ادامه می‌دهد.

البته گفته می‌شود وی نقش بسزایی را نیز در به نتیجه رسیدن مذاکرات صلح میان طرفین ایفا کرد. به هر ترتیب وی توانست خود را با شرایط جدید نیز تطبیق داده و در چارچوب جدید نیز به جایگاه قابل توجهی دست یابد.

وی از سال 2005 تا 2007 به عنوان معاون فرمانده نیروهای زمینی تاجیکستان فعالیت داشت و در همان سال نیز از آکادمی علوم نظامی فدراسیون روسیه فارغ‌التحصیل شد.

حاج حلیم در سال 2009 نیز تحصیلات خود را در دانشگاه ملی تاجیکستان به پایان رساند.

وی در بازه سال‌های 2007 تا 2014 در بسیاری از دستگاه‌های امنیتی و نظامی تاجیکستان فعالیت داشته و در نهایت در ژانویه سال 2014 به عنوان معاون وزیر دفاع این کشور منصوب می‌شود. این جایگاه به نوعی پایان‌بخش فعالیت‌های ژنرال نظرزاده در دستگاه دولتی تاجیکستان بود.

روایت دولت تاجیکستان از حوادث سپتامبر 2015

روز 4 سپتامبر سال 2015 نقطه آغاز تحولات مربوط به حاج حلیم نظرزاده در نظر گرفته می‌شود. وزارت امور داخلی تاجیکستان و کمیته دولتی امنیت ملی این کشور می‌گویند در مورخ مذکور، ژنرال نظرزاده و نیروهای تحت امرش با حمله به ساختمان وزارت امور داخلی در پایتخت و نیز یکی از شعبات آن در شهر وحدت، در تلاش برای صورت دادن یک کودتا علیه دولت بوده‌اند.

در این روایت گفته می‌شود پس از کشته شدن 9 نفر از نیروهای نظامی و کارکنان دولتی، ژنرال نظرزاده و نیروهای تحت امرش به دره رامیت منطقه‌ای در 110 کیلومتری شهر دوشنبه فرار کردند. با وقوع این امر، امامعلی رحمان سریعاً نظرزاده را از سمت خود در معاونت وزارت دفاع عزل کرده و وی را به خیانت متهم کرد.

پس از این اتفاقات، نیروهای نظامی دولت تاجیکستان برای مذاکره با ژنرال نظرزاده و نیروهای تحت امرش برای تسلیم شدن، راهی دره رامیت شدند. به گفته مقامات تاجیک، پس از آن که حاج حلیم و نیروهای تحت امرش که در میان آن‌ها دیگر فرماندهان نظامی تاجیک نیز به چشم می‌خوردند، حاضر به تسلیم در مقابل نیروهای دولتی نشدند، درگیری‌ با آن‌ها آغاز شد.

این درگیری‌ها حدوداً 10 روز به طول انجامید و دو طرف تلفاتی را متحمل شدند. گفته می‌شود در این درگیری‌ها شخص حاج حلیم، سرهنگ جنیدالله عمراف و 10 نفر از دیگر نیروهای وی کشته شدند. در طرف مقابل نیز علاوه بر فرمانده نیروهای مخصوص کمیته دولتی امنیت ملی، شماری از دیگر نیروهای نظامی تاجیک نیز کشته  و زخمی شدند. در نهایت 16 سپتامبر بود که تمامی این قضایا به پایان رسید.

پیامدهای سیاسی و امنیتی تحولات سپتامبر 2015

البته باید اشاره کرد اتفاقات مربوط به ژنرال نظرزاده اولین و تنها اقدام فرماندهان نظامی تاجیک علیه دولت نبوده است. پیش از این نیز 4 فرمانده دیگر در نیروهای نظامی تاجیکستان از سوی دولت به شورش نظامی متهم شده بودند، اما وجه تمایز وقایع مربوط به حاج حلیم، پیامدهای آن در سیاست داخلی و خارجی تاجیکستان بود.

پس از آرام شدن جو امنیتی کشور و فروکش کردن شایعات و اخبار ضدنقیض در ارتباط با حاج حلیم و پایان یافتن موج اول دستگیری‌ها در میان نیروهای نظامی، چهره‌های سیاسی و کارکنان دولت که هر کدام به نحوی با ژنرال نظرزاده در ارتباط بوده‌اند، دولت تاجیکستان انگشت اتهام را به سوی حزب نهضت اسلامی، مهم‌ترین حزب و جریان سیاسی مخالف، گرفت.

دولت امامعلی رحمان با ادعای این که ژنرال نظرزاده از اعضای سابق حزب نهضت اسلامی و فرماندهان نظامی در جنگ شهروندی دهه 1990 میلادی در اتحاد نیروهای اپوزوسیون بوده است، حزب مذکور را به ارتباط با وی و سازماندهی کودتا متهم کرد. در همین راستا، به‌رغم تکذیب این موضوع از سوی نهضت اسلامی و اظهار بی‌اطلاعی از این وقایع، دادگاه‌های تاجیکستان بدون توجه به این موارد، حکم ممنوعیت فعالیت این حزب را صادر کردند. در نتیجه تمامی اموال و دارایی‌های حزب مصادره و رهبران و چهره‌های آن دستگیر شدند.

اما در بُعد سیاست خارجی نیز تحولات مربوط به حاج حلیم تاثیرگذار بود. بیشترین تاثیرات این قضایا نیز در ارتباط با جمهوری اسلامی ایران صورت می‌گرفت.

دولت تاجیکستان در همین زمینه ایران را متهم به حمایت از نیروهای اتحاد اپوزوسیون در دهه 1990 میلادی (که حاج حلیم نیز در آن حضور داشت) کرده و از همین رو تهران را متهم به حمایت از تروریسم کرد.

ارتباط با حزب نهضت اسلامی و حمایت از آن، دیگر موردی بود که دولت تاجیکستان در این راستا به آن اشاره کرد. در همین راستا مستندهای تلویزیونی و جریانات رسانه‌ای گسترده‌ای با حمایت دولت تاجیکستان و برخی شرکای منطقه‌ای در این کشور علیه جمهوری اسلامی ایران به راه افتاد که موجب حاکم شدن سردی بی‌سابقه‌ای بر روابط دو کشور شد.

روایت‌های دیگر از تحولات سپتامبر 2015 و قضایای مربوط به حاج ‌حلیم نظرزاده به زودی از تسنیم منتشر خواهد شد.